Już od czasów starożytnych pojęciem kolki lub morzyska określa się zespół objawów bólowych zlokalizowanych w obszarze jamy brzusznej konia. Termin ten jest jednak nieprecyzyjny, gdyż obejmuje wiele jednostek chorobowych, związanych nie tylko z układem pokarmowym. Niezależnie od przyczyn wywołujących kolkę manifestacja objawów bólowych jest bardzo podobna. Mimo szerokiej wiedzy na temat przyczyn powstawania zaburzeń morzyskowych oraz ich zapobieganiu, schorzenia te są nadal jedną z najczęstszych przyczyn śmierci koni.
W dzisiejszych czasach pojęcie kolki obejmuje dużywachlarz zaburzeń o różnej etiopatogenezie i objawach klinicznych. Wyróżnia się od kilkunastu do ponad czterystu chorób i stanów patologicznych klasyfikowanych jako morzyska. Podobne objawy mogą występować przy:
- chorobach żołądka i jelit, wątroby i przewodów żółciowych,
- chorobach narządów moczopłciowych,
- chorobach klatki piersiowej i przełyku,
- chorobach zakaźnych (tężec, wścieklizna, choroba bornajska, salmonelloza, wąglik),
- chorobach skóry,
- chorobach narządu ruchu (ochwat),
- zatruciach.
Istnieją różne podziały chorób morzyskowych, ze względu na rodzaje czynników przyczynowych (tabela). Zazwyczaj choroby te wynikają z zaburzeń procesów trawiennych oraz ruchów perystaltycznych jelit, wtórnych zmian metabolicznych i narządowych. Umowny podział klasyfikuje zaburzenia czynności żołądka i jelit jako morzyska prawdziwe, natomiast pozostałe jako morzyska rzekome. Rolą lekarza weterynarii jest właściwe rozpoznanie choroby kolkowej, gdyż decyduje to o właściwym dalszym postępowaniu terapeutycznym. Natomiast rolą opiekuna konia jest zapobieganie występowaniu kolki, a gdy już do niej dojdzie, szybki kontakt z lekarzem, gdyż każda godzina zwłoki z podjęciem terapii zmniejsza szanse na pomyślny wynik leczenia.
Przyczyny
Konie ze względu na uwarunkowania anatomiczne i fizjologiczne układu pokarmowego są zwierzętami predysponowanymi do wystąpienia zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Długa krezka, na której zawieszone są jelita oraz różnice w średnicy poszczególnych odcinków jelit, a także zmienna – w zależności od ciśnienia atmosferycznego – perystaltyka przyczyniają się do wystąpienia niedrożności jelit. Przyczyny powstawania tych chorób są związane z nieprawidłowym żywieniem i użytkowaniem, zmianami organicznymi i zapalnymi w przewodzie pokarmowym oraz ze stresem i osobniczą skłonnością do zaburzeń pokarmowych.
Objawy
Zazwyczaj stajenny lub opiekun konia jest pierwszą osobą, która zauważy wczesne symptomy kolkowe (rozglądanie się na boki, grzebanie przednimi kończynami, uderzanie się ogonem po bokach oraz tylnymi kopytami o brzuch). Sposób zachowania się konia jest bardzo ważną informacją, gdyż na podstawie intensywności i charakteru niepokoju zwierzęcia oraz przybieranej postawy można wnioskować o rodzaju morzyska.
Wyróżnia się następujące stopnie bólów jelitowych:
- małego stopnia o długich przerwach – koń grzebie kończynami i ogląda się na boki, okresowa zmiana pozycji, od czasu do czasu pokładanie się. Tego typu bóle występują przy zatkaniu jelita ślepego i okrężnicy dużej, zapaleniu żołądka i jelit;
- średniego stopnia, z przerwami 10-20 minutowymi – następuje częsta zmiana pozycji, koń intensywnie grzebie kończynami, często się pokłada i leży na grzbiecie. Tego rodzaju bóle występują przy niedrożnościach kałowych jelit cienkich, zatkaniu okrężnicy małej i dużej, kolce spastycznej, wzdęciu żołądka i jelit, początkowej fazie przemieszczenia jelit;
- dużego stopnia – objawy bólowe intensywne ciągłe lub z bardzo krótkimi przerwami – koń często się pokłada lub rzuca na podłoże, intensywnie się tarza, w pozycji stojącej silnie uderza kończynami o ziemię, przyjmuje pozycję siedzącego psa. Tego typu bóle występują przy ostrym rozszerzeniu żołądka, wzdęciach, przemieszczeniu lub skrętach jelit, kamieniach jelitowych. Zazwyczaj natężenie objawów bólowych jest proporcjonalnych do stopnia zmian w jelitach.
Ze względu na to, że najczęściej spotyka się kolki żołądkowo-jelitowe, uwagę skupimy właśnie na nich. W pierwszej części artykułu postaram się przybliżyć najczęściej występujące zaburzenia kolkowe u koni, tj. rozszerzenie żołądka i wzdęcie jelit, przeładowanie (zatkanie) okrężnicy grubej oraz kolkę spastyczną, których terapia zazwyczaj opiera się na leczeniu zachowawczym.
Rozszerzenie żołądka
Przyczyną ostrego, pierwotnego rozszerzenia żołądka jest łapczywe spożycie łatwo fermentującej paszy (mokra koniczyna, lucerna, trawa, zgrzana zielonka, jabłka, chleb, buraki) lub pęczniejącego pokarmu (duże ilości żyta, pszenicy, jęczmienia, suchych wysłodków buraczanych, otrąb pszennych). Usposabiająco działa również słabe rozdrabnianie pokarmu u koni z wadliwym uzębieniem, przez co niedostatecznie naśliniona karma z oporem przesuwa się z żołądka do jelit. Zalegająca treść ulega bakteryjnej fermentacji, podczas której wytwarzają się duże ilości gazów. Powoduje to nadmierne rozciąganie ściany żołądka, wywołując silne objawy bólowe. Powiększony żołądek uciska na przeponę, utrudniając oddychanie. Fermentująca treść przedostawszy się do jelit, powoduje ich wzdęcie, co jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi przemieszczeń i skrętów, czyli tzw. niedrożności.
Objawy morzyskowe następują bardzo szybko, w ciągu 1-4 godzin od zjedzenia, manifestując się silnym bólem, przyspieszonym tętnem, zimnymi i ceglasto-sinymi błonami śluzowymi. Koń przyjmuje charakterystyczną pozycję „siedzącego psa” ze względu na silną duszność i ucisk na przeponę. W przypadku ostrego rozszerzenia żołądka interwencja lekarza musi nastąpić niezwłocznie, gdyż przekroczenie dopuszczalnej pojemności tego organu grozi jego pęknięciem oraz śmiercią w ciągu kilku godzin. Pierwszą i najważniejszą czynnością, jaką należy wykonać, jest sondowanie żołądka po uprzednim podaniu środków rozkurczowych i przeciwbólowych.
Wtórne rozszerzenie żołądka powstaje w następstwie niedrożności jelit. Na ich skutek treść pokarmowa i gazy zatrzymują się przed miejscem, które uległo zatkaniu, a następnie powracają do żołądka.
Kolka spastyczna (kurczowa)
Jest jedną z najczęstszych postaci kolek występujących u koni. Schorzenie to polega na powstawaniu na drodze nerwowej skurczu jelit, który powoduje objawy bólowe. W wyniku silnego skurczu jelit może dojść do ich przemieszczenia. Skłonność koni do tego typu schorzeń kolkowych wynika ze szczególnej „chwiejności” ich układu nerwowego oraz wrażliwości organizmu na pewne bodźce. Kolka spastyczna często pojawia się u koni podekscytowanych lub nerwowych, a także po napojeniu spoconego konia dużą ilością zimnej wody. W terapii nieżytowego skurczu żołądka i jelit stosuje się leki rozkurczowe i przeciwbólowe, a także ciepłe masaże powłok brzusznych.
Przeładowanie (zatkanie) okrężnicy
W tym rodzaju kolki duże ilości treści pokarmowej zalegają w pokładach okrężnicy, w miejscach, gdzie światło jelit ulega zmniejszeniu i występują liczne zagięcia i przewężenia. Zatkanie okrężnicy może być spowodowane różnymi czynnikami, np. złej jakości paszą, krótko ściętą sieczką, plewami, zdrewniałą zielonką, słomą, wadliwym uzębieniem. Nagłe zmiany żywienia również prowadzą do zaburzeń czynności jelit, gdyż flora bakteryjna musi przyzwyczaić się do nowego rodzaju karmy. Także zmniejszenie ilości pobieranej wody przez konia skutkuje niedostatecznym zwilżeniem treści pokarmowej, przez co zbija się ona w twarde masy. Istotnym czynnikiem jest również silne zarobaczenie przewodu pokarmowego. Pasożyty wewnętrzne nie dość, że mechanicznie utrudniają przesuwanie się treści pokarmowej, to także uszkadzają ścianę jelita, osłabiając perystaltykę. Ucisk zalegających, twardych mas powoduje skurcz i objawy bólowe. Dochodzi do niedrożności jelita. Koń przyjmuje charakterystyczną postawę, kładąc się na grzbiecie z podkurczonymi kończynami.
Leczenie opiera się na podawaniu leków przeciwbólowych i rozkurczowych, płynoterapii dożylnej, wlewów poprzez sondę żołądkową płynów i parafiny w celu rozmiękczenia zalegających mas pokarmowych. W razie konieczności lekarz stosuje leki poprawiające perystaltykę jelit oraz środki przeczyszczające.
O sposobie leczenia konia zadecyduje lekarz, jednakże właściciel do czasu jego przyjazdu powinien możliwie w najlepszy sposób zaopiekować się chorym zwierzęciem oraz na bieżąco monitorować podstawowe parametry (tętno, liczbę oddechów, zabarwienie błon śluzowych dziąseł). W momencie zauważenia pierwszych objawów kolkowych, tj. grzebania kończynami, pocenia i pokładania się, należy założyć koniowi derkę oraz oprowadzać stępem po miękkim podłożu (wyeliminuje to krzywdę w razie nagłego położenia się zwierzęcia). Popędzanie konia kłusem należy wykonywać z rozsądkiem i tylko w przypadku bólów słabego lub średniego stopnia. W końcu nikt z nas nie chciałby biegać z bolącym brzuchem. Jest to kategorycznie zabronione w przypadku bólów silnego stopnia, gdyż pogłębia to tylko stopień odwodnienia oraz zaburzenia w krążeniu, co może być przyczyną nagłej śmierci. Nie należy zwlekać z decyzją o wizycie lekarza weterynarii lub o transporcie do kliniki, gdy zaobserwuje się gwałtowne pokładanie się konia, czerwonosine zabarwienie błon śluzowych, duże przyspieszenie i pogorszenie jakości tętna, przyspieszenie i pogłębienie oddechów.
Podstawowe grupy chorób kolkowych
(Madej, Riha 2008)
I. Zaburzenia czynnościowo-trawienne:
|
II. Stany zapalne i zanikowo-rozrostowe:
|
III. Przemieszczenia i niedrożności mechaniczne z zaburzeniami krążenia krwi:
|
IV. Zatkania i zalegania kałowe:
|
Autor: lek. wet. Alicja Iwaszko-Simonik
Foto: Paulina Dudzik