Tekst: Zespół Kliniki Konia i Jeźdźca – mgr fizjoterapii Daria Konstantynowicz, mgr fizjoterapii Klaudyna Lewandowska
Foto: Paulina Dudzik-Deko
- Dosiad integralny
Słowo „integralny” w słowniku języka polskiego oznacza: nierozerwalnie związany z czymś; niepodzielny, taki, którego nie da się podzielić, nie można rozbić go na części lub konwencjonalnie wydzielić w nim części; całościowy, ogólny, łączny, globalny [1]. Dosiad integralny to dosiad całościowy, w którym, owszem, można wyodrębnić jego składowe elementy, natomiast jeżeli jedno ogniwo nie pracuje prawidłowo, to cała ’machina’ dosiadu rozpada się. Dosiad powinniśmy rozumieć jako globalną formę oddziaływania na konia, poprzez jego lokalne formy działania. By lepiej zobrazować to zagadnienie, wyobraźmy sobie, że nasze stopy ułożone są prawidłowo, natomiast miednica ustawiona jest w przodopochyleniu (talerze kości biodrowych pochylone są do przodu, pogłębiona jest lordoza lędźwiowa, tzw. kaczy kuper). Mimo że stopy ustawione są prawidłowo, całościowo dosiad jest nieprawidłowy i nie może spełniać w działaniu swojej globalnej funkcji. Stwierdzenie „dosiad integralny” zostało stworzone przez zespół Kliniki Konia i Jeźdźca i ma na celu propagowanie holistycznego spojrzenia na jeźdźca jako całość, którą tworzą jego składowe elementy. Ten tekst jest czwartym z serii. Omawiamy, czym w naszym rozumieniu jest dosiad integralny, jakie części składowe możemy w nim wyróżnić i dlaczego bez ich wspólnego zaangażowania dosiad nie będzie prawidłowy, tym samym jazda konna nie będzie przyjemna ani dla jeźdźca, ani dla konia. W tym artykule omówimy rolę klatki piersiowej i kończyny górnej w jeździectwie [1].
Klatka piersiowa
- Anatomia
Klatka piersiowa zbudowana jest z 12 par żeber, mostka oraz 12 kręgów piersiowych. Żebra dzielimy na prawdziwe, czyli te, które przytwierdzone są do mostka (7 par żeber), rzekome niemające bezpośredniego kontaktu z mostkiem oraz żebra wolne. Żebra są kośćmi długimi, wygiętymi w łuk, łączącymi kręgi piersiowe z mostkiem będącym z przodu ciała. Cała klatka piersiowa ma bardzo dużą elastyczność dzięki dużej ilości stawów, więzadeł i chrząstkozrostów[2].
Od góry klatkę piersiową ogranicza górny otwór klatki piersiowej, od dołu przepona – bardzo ważne struktury anatomiczne.
Zadaniem klatki piersiowej jest oczywiście funkcja oddychania, jak i ochrona narządów wewnętrznych takich jak serce czy płuca [3].
Klatkę piersiową okalają mięśnie oddechowe: przepona, właściwe mięśnie ściany klatki piersiowej oraz powierzchowne mięśnie okolicy barku i ramienia łączące klatkę z kończyną górną.
- Oddychanie
Klatka piersiowa zachowuje się inaczej podczas wdechu i wydechu. Podczas wdechu zwiększa się objętość klatki, wzrasta ciśnienie, żebra unoszą się, zwiększa się jej wymiar w 3 płaszczyznach oraz obniża się przepona. Podczas wydechu objętość klatki piersiowej zmniejsza się, ciśnienie opada, klatka kurczy się, żebra opadają, a przepona podnosi się [3].
W trakcie prawidłowego oddychania przy wdechu pracuje przepona i mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, a podczas czynnego, wzmożonego wydechu mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne i mięśnie tłoczni brzusznej. Podczas spokojnego oddychania wydech jest aktem biernym. Barki powinny zostać rozluźnione, nie ruszać się w rytm oddechu.
Dodatkowo rozróżniamy oddychanie torem piersiowym i brzusznym. Tor piersiowy angażuje bardziej górne obszary klatki i mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne. Tor brzuszny angażuje bardziej dolne partie żeber i przeponę [4].
Bardzo często zaburzenia oddychania pojawiają się przy nieprawidłowej postawie.
- Oddech w jeździectwie
Oddychanie podczas jazdy konnej jest bardzo ważne i kluczowe, aczkolwiek zapomniane i niedoceniane. Aby móc prawidłowo oddychać, klatka piersiowa nie powinna być ani wypchnięta, ani zapadnięta, jej naturalne ułożenie znajduje się pomiędzy tymi dwoma skrajnościami. Neutralne ustawienie klatki piersiowej osiągamy, gdy można przeprowadzić pionową linię łączącą spojenie łonowe, pępek oraz mostek (będącą prostopadłą do kręgosłupa konia)[5]. Dobrą wizualizacją jest wyobrażenie sobie oczu, które patrzą na świat spod naszych obojczyków, delikatnie w kierunku uszu konia (to zależy od ustawienia oraz wysokości danego konia) [6]. Kolejnym punktem jest skierowanie wyrostka mieczykowatego mostka w stronę spojenia łonowego, co delikatnie aktywizuje nasz core, tym samym bardziej osadza w siodle [5].
Ważne jest, by nie krępować i nie ograniczać ruchów klatki, pozwolić jej na swobodny głęboki oddech. Takie oddychanie wraz z udziałem przepony osadza nas w siodle, poprawia naszą przepuszczalność, niweluje zbędne napięcia, a także sprawia, że nasza ręka jest spokojna i opanowana. Dużym błędem jest oddychanie ramionami i unoszenie barków, powoduje to usztywnienie obręczy barkowej, co przekłada się na wodze i kontakt.
Dzieląc ciało jeźdźca na segmenty: nogi, miednica, tułów, klatka piersiowa, głowa, chcemy ułożyć je jeden nad drugim tak, by uzyskać jak największą stabilność przy jak najmniejszym wysiłku ze strony mięśni. Jeździec dąży do ustawienia kolejno miednicy, tułowia, klatki i głowy w pozycji neutralnej, jeden nad drugim, bez wychyleń segmentów. Wówczas ciało jest spójne i w równowadze.
Mówiąc o klatce piersiowej, warto wspomnieć o przejściu piersiowo-lędźwiowym i jego wartości dla jeźdźca. Jest to jedno z miejsc skrzyżowań w ciele. Oznacza to dużą ilość proprioreceptorów i neuroreceptorów. Jak wiemy, proprioreceptory odpowiedzialne są za czucie ciała w przestrzeni, czyli na ułożenie klatki piersiowej i lędźwi w siodle. W tym miejscu swój przyczep ma również przepona oddechowa [6,7]. Wszelkie napięcia w tym obszarze będą rzutowały na naszą przepuszczalność, tym samym na przepuszczalność konia.
KOŃCZYNA GÓRNA
- Anatomia kompleksu barkowego– zarys ogólny
Kości obręczy barkowej stanowią połączenie części wolnej kończyny górnej z tułowiem. Wśród nich wyróżniamy obojczyk łączący mostek z łopatką oraz łopatki swobodnie zawieszonej i połączonej z mięśniami. Kompleks barkowy dopełnia połączenie kości ramiennej z łopatką, tworząc staw ramienny.
Obręcz kończyny górnej to otwarty z przodu i z tyłu niekompletny pierścień mający ruchomość we wszystkich kierunkach [8].
W całym kompleksie wyróżniamy połączenia:
- mostkowo-obojczykowe (ruchy: elewacja/depresja, protrakcja, retrakcja, rotacja osiowa),
- barkowo-obojczykowe (staw płaski, posiada krążek stawowy, górne i dolne więzadła stawowe, więzadło kruczo-obojczykowe; ruchy w osi poprzecznej, strzałkowej, pionowej – górna i dolna rotacja),
- łopatkowo-żebrowe (zwiększa zakres ruchu w kompleksie barkowym, ze współruchem stawów barkowo-obojczykowego oraz mostkowo-obojczykowego),
- łopatkowo-ramienne (staw ramienny: głowa kości ramiennej, panewka łopatki, więzadła krucze, stożek rotatorów) [8,9].
Orientacja przestrzenna kompleksu barkowego:
- obojczyk ustawiony pod kątem 20° względem płaszczyzny czołowej (patrząc od przodu ciała),
- łopatka ustawiona pod kątem 35° względem płaszczyzny czołowej,
- głowa kości ramiennej 30° retrowersji (odwrócenie ku tyłowi) – to pociąga za sobą łopatkę, ustawiając ją w ok. 10/20° pochyleniu przednim, oraz powoduje odchylenie kąta dolnego o ok. 10/20°,
- łopatka w spoczynku: kąt górny łopatki w odległości 3–4 cm od linii kręgosłupa, kąt dolny łopatki ok. 6–7 cm od linii kręgosłupa [8,9].
Podobne ustawienie kompleksu barkowego obserwujemy w jeździectwie.
Całość przeczytasz w marcowo-kwietniowym wydaniu „Koni i Rumaków”.