Tekst: lek. wet. Alicja Iwaszko-Simonik
Foto: Paulina Dudzik
Choroby układu oddechowego stanowią duży problem w hodowli koni ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się w stadzie. Do zachorowań najczęściej dochodzi w okresie jesienno-zimowym lub zimowo-wiosennym, a sprzyja im zmienna pogoda. Większość infekcji to zakażenia wirusowe, zwane potocznie przeziębieniami. Niekiedy mogą okazać się dużo poważniejsze, jak chociażby grypa. Zakażenia bakteryjne dróg oddechowych występują rzadziej i najczęściej wikłają infekcje wirusowe, mogąc prowadzić do zapalenia płuc.
Warunki sprzyjające infekcjom układu oddechowego
Do zachorowań może dojść w każdej porze roku, jednak ich szczyt przypada na późną jesień i wczesną zimę. W okresie zimowym, w którym utrzymują się temperatury minusowe, obserwuje się zmniejszoną zachorowalność, gdyż takie warunki osłabiają przeżywalność zarazków. Tegoroczna zima cechuje się zmiennymi warunkami pogodowymi, w których dominują marznące opady deszczu, wiatr i duża wilgotność, co usposabia do rozwoju chorób. Przemarznięcie i przemoczenie koni długo przebywających na wybiegu może skutkować infekcją. Niska temperatura i wilgoć powodują obkurczenie naczyń krwionośnych w błonie śluzowej nosa, gardła i oskrzeli. Wówczas organizm jest mniej sprawny w walce z wirusem. Zarazki wnikają do organizmu poprzez nabłonek, powodując wirusowe zapalenie błony śluzowej nosa, gardła, zatok, krtani i oskrzeli. Zakażenia bakteryjne pojawiają się wtórnie do infekcji wirusowych.
Zapalenie zatok
Najczęściej diagnozowanymi schorzeniami tych struktur są zapalenia zatok szczękowych. Może do nich dochodzić z powodu zatkania otworu nosowo-szczękowego i gromadzenia się śluzu w świetle zatok, który ulega infekcji. Spowodowane może być również przemieszczeniem się zębów policzkowych, ich próchnicą czy też złamaniem. Jest to częstą przyczyną odzębowego zapalenia zatoki szczękowej, gdyż granicę między wierzchołkami zębów a zatoką stanowi cienka blaszka kostna, która nie jest wystarczającą barierą dla infekcji. Różnego rodzaju drobnoustroje (bakterie, grzyby) mogą pochodzić wtórnie z zakażeń górnych dróg oddechowych. Chorobom zatok towarzyszy obrzęk danej okolicy i powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych, łzawienie, nienormalne szmery oddechowe, ropny wypływ z nozdrzy, a także potrząsanie głową. Opukiwaniem można stwierdzić przytłumiony dźwięk oraz bolesność. Potwierdzenie uzyskuje się za pomocą badania endoskopowego oraz radiologicznego. Leczenie obejmuje antybiotykoterapię, stosowanie leków rozrzedzających wydzielinę (mukolityków), żywienie konia z ziemi i lekki ruch. W zaawansowanych przypadkach konieczna może okazać się trepanacja zatoki w celu jej oczyszczenia.
Przeziębienie
Źródłem infekcji zazwyczaj są konie chore. Do zakażenia najczęściej dochodzi drogą kropelkową, wówczas wirus jest przenoszony przez mikroskopijne kropelki wydzielin z dróg oddechowych. Przeziębienie rozwija się powoli, zazwyczaj w ciągu 3 dni od zarażenia. Wywoływane jest przez ok. 200 rodzajów wirusów, najczęściej rhinowirusy i adenowirusy. Są one częstą przyczyną zapalenia nosa, tchawicy i oskrzeli u koni. Zakażenia tymi wirusami zwykle przebiegają w formie łagodnych objawów ze strony układu oddechowego. Przez kilka dni może być widoczny surowiczo-śluzowy wypływ z nosa. Czasem pojawia się kaszel i lekko podwyższona temperatura. Towarzyszyć temu może osowienie i zmniejszony apetyt. W przypadkach niepowikłanych zakażeniami bakteryjnymi, przeziębienie zazwyczaj ustępuje po kilku dniach. Szybki powrót do zdrowia przyspiesza pobyt zwierzęcia w suchej i ciepłej stajni oraz właściwie zbilansowane żywienie. Medycyna naturalna do leczenia przeziębienia wykorzystuje preparaty pochodzenia roślinnego, które sprawdzają się również u zwierząt. Najczęściej stosowane są czosnek, cebula, eukaliptus oraz szereg ziół, które można podać koniom do picia lub zmieszać z paszą. Napar z lipy łagodzi katar oraz zwalcza gorączkę. Rumianek i szałwia mogą służyć do inhalacji w celu udrożnienia dróg oddechowych. Temperaturę można także obniżyć, stosując miętę pieprzową, a także napar z jagód czarnego bzu. Podawanie antybiotyków w trakcie przeziębienia należy uznać za bezcelowe, ponieważ antybiotyki nie zwalczają wirusów. Ich stosowanie jest uzasadnione tylko w przypadkach nadkażeń bakteryjnych. W razie utrzymywania się objawów chorobowych ponad 5 dni, należy wezwać lekarza weterynarii.
Infekcje herpeswirusowe
Zakażenia herpeswirusowe wywoływane są przez dwa rodzaje wirusa EHV-1 i EHV-4. Są szeroko rozpowszechnione w populacjach koni młodych, zwłaszcza w miejscach o zwiększonej rotacji zwierząt, i powodują wysokie straty ekonomiczne w hodowli koni. Wirus EHV-1 jest odpowiedzialny za wywoływanie masowych ronień u klaczy, jeśli ulegną zarażeniu w ostatnim trymestrze ciąży, zejść śmiertelnych noworodków oraz zaburzeń neurologicznych. Wirus EHV-4 powoduje łagodnie przebiegające zakażenia układu oddechowego u źrebiąt i młodych koni, wyjątkowo może być przyczyną ronień u klaczy. Do zakażenia dochodzi drogą aerozolową lub kontaktową. Wirusy namnażają się w nabłonku górnych dróg oddechowych, prowadząc do przebiegającego z gorączką zapalenia nosa, gardła, tchawicy i oskrzeli. Pierwsze objawy są zauważalne po 3 do 10 dniach i zależą od patogenności (zjadliwości) zarazka oraz odporności zwierzęcia. Zakażeniu zwykle towa rzyszy najpierw surowiczy wypływ z nosa, następnie śluzowy, a po 5-7 dniach śluzowo-ropny. W przebiegu infekcji może dojść do powiększenia węzłów chłonnych oraz objawów kaszlu. W większości niepowikłanych przypadków objawy ustępują samoistnie w ciągu kilku tygodni. Jednakże wirus ma zdolność do wywoływania stanu latencji, czyli trwałego zakażenia przez całe życie zwierzęcia, które staje się nosicielem. W profilaktyce główną rolę odgrywają szczepienia przeciwko herpeswirusowi końskiemu, które są zalecane dla wszystkich stadnin prowadzących hodowlę koni. Szczepienia bazowe przeprowadza się u koni powyżej 6. miesiąca życia dwukrotnie w odstępach 4-6 tygodni. Szczepienia przypominające zaleca się wykonywać co 6 miesięcy.
Grypa
Grypa koni (influenza) jest zakaźną i zaraźliwą, szybko rozprzestrzeniającą się w stadzie chorobą wirusową układu oddechowego. Wirus grypy cechuje się dużą zmiennością antygenową, co powoduje, że nie jest on rozpoznawany przez wcześniej wytworzone przeciwciała organizmu, więc może powodować powtórne zachorowania. Zakażenia koni są wywoływane przez dwa podtypy wirusa grypy – H7N7 i H3N8. Aktualnie w populacji tych zwierząt występuje jedynie podtyp H3N8. Na infekcję są wrażliwe konie wszystkich ras i w każdym wieku, ale najbardziej podatne są źrebięta i konie starsze. Źródłem zakażenia są konie chore, które wydalają duże ilości wirusa z wypływem z nosa i worków spojówkowych w czasie pierwszych 3-6 dni choroby. W czasie kaszlu wirus może rozprzestrzeniać się do 9 metrów w stajni i nawet do 30 metrów na pastwisku. Do zakażenia dochodzi drogą aerogenną, a jej okres inkubacji wynosi 1-3 dni. Przebieg grypy jest zazwyczaj ostry z wysoką gorączką do 40oC. Klinicznymi objawami choroby są: obfity śluzowo-ropny wypływ z nosa, kaszel utrzymujący się nawet do 14 dni, trudności w oddychaniu, apatia, bóle mięśniowe oraz brak apetytu. Zwierzę powinien natychmiast obejrzeć lekarz weterynarii, gdyż dość często dochodzi do powikłań i wtórnych infekcji bakteryjnych. Wówczas może rozwinąć się ropne zapalenie oskrzeli i płuc, nagłe pogorszenie stanu ogólnego, prowadzące nawet do padnięć. Ze względu na brak leczenia przyczynowego postępowanie lekarskie jest oparte na leczeniu objawowym i zapobieganiu wystąpienia choroby. W celu zminimalizowania ryzyka zachorowań lub złagodzenia infekcji stosuje się szczepienia. Po wykonaniu szczepień bazowych, rewakcynację wykonuje się co 6 miesięcy. Konie sportowe, biorące udział w zawodach, mają obowiązek mieć aktualne szczepienia przeciwko grypie.
Zapalenie płuc
Jest to najpoważniejszy rodzaj infekcji występującej w drogach oddechowych. Może do niego dochodzić na skutek niewłaściwie leczonych zakażeń wirusowych, zwłaszcza grypy, podczas których dochodzi do wtórnych zakażeń bakteryjnych. Głównym ich źródłem są bakterie z rodzaju Streptococcus lub Rhodococcus, które powodują odoskrzelowe zapalenie płuc. Choroba objawia się wysoką gorączką (do 41oC), dusznością, śluzowo-ropnym lub ropnym wypływem z otworów nosowych oraz brakiem apetytu. W przypadku podejrzenia zapalenia płuc u konia należy niezwłocznie wezwać lekarza weterynarii, gdyż nieleczone przypadki grożą śmiercią.
Postępowanie
Nie istnieje leczenie przyczynowe zakażeń wirusowych, zatem stosuje się terapię objawową. Aby ograniczyć rozprzestrzenianie się zakażenia, chore konie należy odizolować od reszty stada. W przypadku występowania wysokiej gorączki stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne. U zwierząt, u których stwierdza się powikłania bakteryjne z kilkudniową gorączką i ropnym wypływem z nosa i zapaleniem płuc, należy zastosować antybiotyki o szerokim spektrum działania. Poza tym stosuje się leki rozszerzające oskrzela i upłynniające śluz, środki immunostymulujące oraz preparaty witaminowo-mineralne. Ważne, by konie chore nie były poddawane obciążeniom ani treningowi oraz były utrzymywane w niepylącym środowisku. Duże znaczenie ma zapewnienie właściwego okresu rekonwalescencji, zgodnie z zasadą zachowania tygodniowego odpoczynku za każdy dzień gorączki.
Regularne szczepienia są niezwykle ważne i przyczyniają się do zmniejszenia zachorowań, a także złagodzenia ich przebiegu. Nowe konie, które przybyły do stajni, powinny być odizolowane od reszty zwierząt przez 3 tygodnie. W czasie niesprzyjających warunków pogodowych, podczas wietrznej i deszczowej pogody, pobyt koni na dworze powinien być zminimalizowany. Przemoczone konie po powrocie do stajni należy rozetrzeć wiechciem suchej słomy. Woda do picia powinna mieć nie mniej niż 10oC, a pasza powinna być odpowiednio zbilansowana. Szczepienia profilaktyczne wraz z właściwą higieną utrzymania stajni są obecnie podstawą zwalczania chorób zakaźnych.