Tekst: lek. wet. Alicja Iwaszko-Simonik Foto: Paulina Dudzik
Medycyna regeneracyjna jest stosunkowo młodą dziedziną medycyny, wywodzącą się z prac doświadczalnych prowadzonych pod koniec lat 90. ubiegłego wieku na bazie inżynierii tkankowej. Jej zadaniem jest wspomaganie procesów gojenia i regeneracji uszkodzonych tkanek organizmu. Właściwości te wykorzystuje się przede wszystkim w leczeniu zaburzeń układu ruchu koni, gdyż są one główną przyczyną wykluczającą te zwierzęta z użytkowania. W tym celu stosuje się szereg sposobów pobudzających naturalne zdolności organizmu do naprawy, w tym podanie w uszkodzoną tkankę komórek macierzystych, osocza bogatopłytkowego, surowicy zawierającej substancje blokujące czynniki prozapalne lub stosując terapię łączącą komórki macierzyste i osocze bogatopłytkowe. Zastosowanie tych technik medycyny regeneracyjnej może stanowić skuteczną metodę leczenia chorób ortopedycznych koni, dając szansę na pełny powrót do zdrowia chorych zwierząt. Uszkodzenia ścięgien, więzadeł oraz stawów u koni objawiające się kulawizną są częstymi czynnikami wykluczającymi je z dalszego treningu, ograniczającymi ich udział w zawodach, a nawet uniemożliwiającymi powrót do wcześniejszego poziomu sportowego. Zapalenie ścięgien mięśni zginaczy powierzchownych i głębokich palców oraz mięśnia międzykostnego jest jedną z najczęściej spotykanych kontuzji u koni. Przyczyną prowadzącą do rozległych mikrouszkodzeń w ścięgnach jest nadmierny wysiłek fizyczny.
Tradycyjna terapia tych zaburzeń u koni opiera się na chłodzeniu chorej kończyny oraz stosowaniu leków przeciwzapalnych. W celu wspomożenia i przyspieszenia procesu gojenia wykorzystuje się techniki fizjoterapii, tj. laseroterapię, magnetoterapię czy też leczenie akustycznymi falami uderzeniowymi (ang. shock wave therapy). Mimo wszystko leczenie trwa ok. 12 miesięcy i nie daje pełnej odnowy. Powolny proces naprawy wynika ze słabego unaczynienia tych struktur, a w miejscu uszkodzenia powstaje nieelastyczna tkanka bliznowata, która funkcjonalnie jest słabsza od pierwotnej, co skutkuje zmniejszoną wytrzymałością ścięgna i zwiększonym ryzykiem ponownego urazu.
Ostatnio liczne badania wskazują na możliwość przywrócenia pierwotnej struktury i biomechanicznych właściwości uszkodzonym tkankom. W celu regeneracji uszkodzonych struktur u koni zaadaptowano metody wykorzystywane w medycynie ludzkiej, tj. zastosowanie komórek macierzystych, osocza bogatopłytkowego lub ich kombinacji, a także surowicy zawierającej substancje blokujące czynniki prozapalne. Ich źródłem są komórki i tkanki własne pacjenta (autologiczne), co znosi ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej i odrzucenia przeszczepu oraz przenoszenia chorób zakaźnych.
Komórki macierzyste
Komórki macierzyste (ang. stem cells) to komórki posiadające zdolności do ciągłych podziałów i różnicowania, będące prekursorami wszystkich linii komórkowych dorosłego organizmu. Oznacza to, iż komórki macierzyste mają możliwość przekształcania się w każdy rodzaj tkanki, w zależności od miejsca, w które zostały wstrzyknięte. Dzięki takim właściwościom komórki macierzyste są niezwykle pożądane w medycynie. Komórki te są izolowane ze szpiku kostnego lub z tkanki tłuszczowej, a następnie namnażane w specjalnych warunkach. Pobieranie komórek macierzystych ze szpiku kostnego jest metodą wysoko inwazyjną, gdyż łączy się z koniecznością pobierania szpiku w trakcie zabiegu chirurgicznego. Łatwiejsza i mniej inwazyjna jest technika izolacji komórek macierzystych z tkanki tłuszczowej. Wadą obu rodzajów technik jest długi czas konieczny do hodowli komórek (3-4 tygodnie), co przekłada się na wysoki koszt całej procedury. Komórki macierzyste stosowane są w postaci zawiesiny wstrzykiwanej w miejsce uszkodzonych ścięgien, więzadeł, stawów, a także w szczeliny złamanych kości. Wykazano korzystny wpływ komórek macierzystych w leczeniu zwyrodnień kości i stawów – osteoarthritis lub osteochondrozy u koni, które regenerują zniszczoną chrząstkę stawową. Są szczególnie polecane w leczeniu uszkodzeń ścięgien i więzadeł, gdyż stymulują syntezę kolagenu w miejsce sztywnej tkanki bliznowatej. Ich pozytywny wpływ zanotowano również u koni w przebiegu ochwatu, u których po 48 godzinach od podaniu izolatu komórek macierzystych w okolicę koronki zaobserwowano zmniejszenie bólu i obrzęku oraz przywrócenie normalnego chodzenia.
Osocze bogatopłytkowe
Obecnie dużą nadzieję wiąże się z wykorzystaniem autologicznego osocza bogatopłytkowego – w skrócie PRP (ang. Platelet Rich Plasma), będącego koncentratem płytek, który otrzymuje się w wyniku odwirowania krwi pacjenta. Płytki krwi są źródłem różnorodnych czynników wzrostu, stymulujących proces gojenia i regeneracji ścięgien, więzadeł, stawów, złamań i ubytków kości, a także leczenia trudno gojących się ran. Pozytywne efekty czynników wzrostu są wzmacniane poprzez ich zagęszczenie. W tym celu opracowano sposób otrzymywania koncentratu płytek z pełnej krwi pacjenta, który aplikuje się następnie w uszkodzoną tkankę. Do zabiegu podaje się koniowi niewielką ilość środka uspokajającego oraz znieczula chorą kończynę. Po wstrzyknięciu koncentratu płytek w uszkodzone ścięgno lub więzadło na chorą kończynę zakłada się opatrunek na okres 2-3 tygodni, podczas którego koń przebywa w boksie. Zazwyczaj jedna iniekcja PRP wystarcza do regeneracji uszkodzonej tkanki. U niektórych pacjentów wykonuje się powtórną aplikację osocza bogatopłytkowego po upływie 3 miesięcy. W ciągu dwumiesięcznego okresu rehabilitacji konia wyprowadza się na krótkie spacery w ręku. Po tym czasie konia stopniowo wprowadza się w rytm pracy, a powrót do pełnej aktywności wynosi 6-12 miesięcy, w zależności od stopnia uszkodzenia. Do innych zastosowań PRP należy przyspieszenie gojenia tkanek miękkich (np. ran skóry, owrzodzenia rogówki), kości i stawów. Skuteczna regeneracja została potwierdzona na podstawie przeprowadzonych badań histologicznych. Stwierdzono także, iż ok. 90% koni z uszkodzeniami ścięgien lub więzadeł satysfakcjonująco odpowiadało na leczenie PRP, z tego 84% koni powróciło w ciągu 6 miesięcy w pełni do zdrowia, a w przeciągu 1 roku nie zaobserwowano u nich ponownego uszkodzenia. Wyraźnie świadczy to o tym, iż stosowanie PRP stanowi alternatywę w stosunku do komórek macierzystych, przy czym jest mniej inwazyjną, tańszą, szybszą i łatwiejszą do zastosowania metodą leczenia.
Kombinacja komórek macierzystych oraz koncentratu płytek krwi
Obecnie sugeruje się, iż połączenie izolatu komórek macierzystych wraz z koncentratem płytek krwi może być skuteczniejszą metodą leczenia kontuzji u koni. Wykonano już kilka zabiegów z ich użyciem u koni z zaburzeniami układu mięśniowo-szkieletowego. Większość z nich powróciła do treningu w ciągu jednego roku. Wykazano, iż konie, które otrzymały większą ilość płytek krwi, znacznie szybciej powróciły do zdrowia niż te, które otrzymały mniejsze dawki.
IRAP
Jest surowicą krwi konia zawierającą substancje hamujące enzymy zapalne, stosowaną w leczeniu zwyrodnienia stawów. Uważa się, iż głównym czynnikiem prozapalnym odpowiedzialnym za uszkodzenie błony maziowej i chrząstki stawowej jest interleukina-1 (IL-1), uwalniana z komórek w trakcie ostrego stanu zapalnego. W celu zahamowania aktywności interleukiny-1 postanowiono wykorzystać białka produkowane przez krwinki białe pacjenta. Białka te (nazwane w skrócie IRAP) zawarte w surowicy blokują receptory dla IL-1, uniemożliwiając rozwój stanu zapalnego. Surowicę pozyskuje się z krwi pacjenta, pobraną do odpowiednich strzykawek oraz inkubowaną w specjalnych warunkach przez 24 godziny. Terapia obejmuje zazwyczaj 3 wstrzyknięcia surowicy bezpośrednio do stawu w odstępach 7-dniowych. IRAP wykazuje właściwości przeciwzapalne oraz stymulujące regenerację chrząstki stawowej. Technika ta może wspomóc, a nawet zastąpić terapię sterydową, stosowaną w przypadku leczenia chorób zapalnych i zwyrodnieniowych stawów u koni.
Obecnie jesteśmy w fazie początkowej oceny zastosowania technik medycyny regeneracyjnej w leczeniu koni. W celu wprowadzenia ich do rutynowej terapii, niezbędna jest standaryzacja, polegająca na określeniu pożądanej liczby komórek w koncentracie, ustaleniu optymalnego czasu od momentu pobrania krwi do podania w leczone miejsce oraz poznaniu biologicznych interakcji substancji oraz komórek krwi z tkankami otaczającymi miejsce iniekcji. Niemniej jednak uzyskane wyniki badań klinicznych uprawniają do stwierdzenia, iż w przyszłości mogą one stanowić skuteczne narzędzie w terapii wielu chorób koni, których wyleczenie obecnie jest niemożliwe.