Tekst: lek. wet. Alicja Iwaszko-Simonik Foto: Paulina Dudzik
Łzawienie oczu jest najczęściej spotykaną i zauważaną przez opiekunów koni dolegliwością okulistyczną. Łzawienie może mieć charakter odruchowy (kiedy łzy oczyszczają oko, np. z kurzu), alergiczny, może być objawem choroby oka lub dróg odprowadzających, a także choroby ogólnoustrojowej. W pierwszej kolejności należy starać się usunąć przyczynę podrażnienia oczu. Zlekceważenie objawów w początkowym stadium może doprowadzić do rozwinięcia procesu zapalnego i wystąpienia powikłań bakteryjnych. W wyniku tego może dojść do bardzo poważnych zmian w gałce ocznej.
Narząd wzroku
Oko jest wyspecjalizowanym, złożonym narządem, który odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego, a tym samym umożliwia koniowi przetrwanie w przyrodzie. Gałka oczna zbudowana jest z trzech warstw:
▶ zew nętrznej (włóknistej), która sk łada się z rogówki i twardówki;
▶ środkowej, która zawiera naczyniówkę, tęczówkę i ciało rzęskowe;
▶ wewnętrznej, czyli siatkówki.
Przezroczysta część gałki ocznej, leżąca najbardziej zewnętrznie, to rogówka, która umożliwia spoglądanie na zewnątrz. Widać przez nią źrenicę i tęczówkę, która u konia przybiera z reguły barwę ciemnobrązową, jaśniejszą centralnie i ciemniejszą w części obwodowej. Zdarzają się także tęczówki pigmentowane na niebiesko lub białe. Soczewka skupia światło na siatkówce, która zawiera receptory wzrokowe, tzw. czopki i pręciki. Wnętrze gałki ocznej wypełnia tzw. ciało szkliste o konsystencji żelu. Pod górną krawędzią oczodołu znajduje się gruczoł łzowy, który wydziela łzy. Spływają one licznymi, drobnymi przewodzikami na powierzchnię gałki ocznej, tworząc na niej warstwę ochronną (tzw. film łzowy), ochraniając oko przed wysychaniem, uszkodzeniem oraz infekcjami. Nadmiar łez spływa do wewnętrznego kąta oka, gdzie znajdują się dwa punkty łzowe. Stanowią one wejście do kanalików łzowych, które z kolei prowadzą do woreczka łzowego i dalej do przewodu nosowo -łzowego. Przewód nosowo-łzowy uchodzi do nosa.
Łzy są bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku, który jest strukturą wrażliwą na czynniki zewnętrzne.
Łzawienie odruchowe
Nadmierne, odruchowe łzawienie może wystąpić w różnych sytuacjach, np. na skutek podrażnienia nerwu węchowego przez wdychanie różnych substancji wonnych, może być spowodowane także czynnikami drażniącymi, takimi jak kurz, piasek, zimno, jaskrawe oświetlenie. Łzawienie może być spowodowane zwiększoną produkcją łez wywołaną nadmierną ekspozycją na światło słoneczne, przebywaniem w stajni o dużym stężeniu amoniaku, podrażnieniem przez muchy. Charakterystycznym objawem jest zaczerwienienie, obrzęk i nadmierna produkcja łez. Nie zawsze wystąpienie łzawienia wymaga interwencji lekarza okulisty. Jeżeli przyczyną podrażnienia oka jest jego zabrudzenie, należy je usunąć przy użyciu gazika lub kompresu, przemywając oko czystym płynem fizjologicznym, naparem z rumianku lub świetlika. Nie należy do oczyszczania używać waty, ponieważ jej fragmenty mogą pozostawać w oku i drażnić je, pogarszając stan narządu. Zlekceważenie objawów w początkowym stadium może doprowadzić do rozwinięcia procesu zapalnego i wystąpienia powikłań bakteryjnych, co ujawnia się zmianą charakteru wypływu z surowiczego na ropny. W wyniku tego może dojść do bardzo poważnych zmian w gałce ocznej, uszkadzających rogówkę, naczynia oka czy nawet nerw wzrokowy, co nieuchronnie doprowadzi do utraty wzroku.
Ciała obce w oku
Podczas tarzania się konia lub w czasie wietrznej pogody do oka mogą dostać się ciała obce, tj. ziarenka owsa, piasku, kawałek źdźbła trawy czy też cząsteczki ściółki. Działanie ostrych, spiczastych lub tępo zakończonych ciał obcych może skutkować uszkodzeniem i perforacją nie tylko rogówki, ale również wewnętrznych struktur oka. Ze względu na to, iż rogówka jest najbardziej wysuniętą częścią gałki ocznej, jest szczególnie narażona na urazy mechaniczne. Wniknięciu ciała obcego początkowo towarzyszy łagodne zapalenie spojówek, zaczerwienienie, a następnie pojawia się łzawienie, ból i światłowstręt. Bardzo często stan taki powoduje obrzęk i skurcz powiek, podrażnienie rogówki i zaniepokojenie zwierzęcia. Te dokuczliwe objawy skłaniają zwykle opiekuna konia do szybkiego zgłoszenia incydentu lekarzowi weterynarii. Lekarz dokonuje toalety okolicy oka i powiek za pomocą łagodnych środków dezynfekcyjnych (nie mogą zawierać alkoholu!), usuwa ciało obce, a następnie zaleca leki (przeciwzapalne, przeciwbólowe, przy zakażeniu bakteryjnym – antybiotyk) w postaci kropli lub maści do oka. Jeśli uszkodzenie rogówki jest głębokie, wykonuje się leczenie chirurgiczne. W zaniedbanych przypadkach ciało obce może sprzyjać rozwojowi zapalenia całej gałki ocznej z jej obrzękiem i zmętnieniem, doprowadzając w końcu do degeneracji i zaniku całej gałki ocznej.
Inną przyczyną nadmiernego łzawienia są zawinięte lub źle rosnące rzęsy, które drażnią spojówkę i rogówkę. Podwinięcie powieki wraz z towarzyszącymi mu nieprawidłowym ustawieniem rzęs nierzadko spotykane jest u źrebiąt w pierwszych kilku dniach życia. Poprawę przynosi usunięcie źle rosnących rzęs poprzez zabieg korygujący powieki.
Stany zapalne
Nadmierne łzawienie wiąże się też z chorobami zapalnymi spojówek, rogówki oraz z owrzodzeniem rogówki. Objawami zapalenia są zaczerwienienie, świąd, ból oraz wydzielina w worku spojówkowym. Przyczyną tych dolegliwości mogą być infekcje wirusowe (grypa, herpeswirusy), bakteryjne, grzybicze lub larwy pasożytów. Jeżeli nie usunie się czynników wywołujących lub też nie podejmie się leczenia, pojawia się niebezpieczeństwo zaostrzenia procesu na drodze nadkażenia bakteryjnego, który może powodować powikłania w postaci owrzodzenia rogówki. Owrzodzenie najczęściej spowodowane jest zadrapaniem rogówki, na którą wtórnie oddziałują drobnoustroje (bakterie, grzyby). Do typowych objawów należą: ból, mruganie, skurcz powiek, nadmierne łzawienie, któremu towarzyszy śluzowy wysięk, a także zamglenie powierzchni oka, przeważnie o szaroniebieskiej barwie. Na powierzchni mogą być widoczne naczynia krwionośne. Niezbędne jest wykonanie badania oka oftalmoskopem, by odróżnić to schorzenie od innych przypadków o podobnych objawach. Stosuje się barwienie fluorescencyjne, z żółtym barwnikiem, który zmienia kolor na zielony po zetknięciu z uszkodzoną rogówką. W razie potrzeby lekarz pobiera wymazy ze spojówki i rogówki w celu ustalenia rodzaju zarazka i antybiogramu oraz stosuje odpowiednio działające środki (przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicze). Do poważnych chorób oka, którym towarzyszy łzawienie, należy również jaskra oraz zapalenie tęczówki i ciałka rzęskowego – choroby te wymagają leczenia specjalistycznego.
Należy mieć również na uwadze, iż niektóre choroby zakaźne powodują objawy w postaci zapalenia spojówek, obrzęku powiek i nadmiernego łzawienia. Do takich chorób należy m.in. wirusowe zapalenie tętnic koni (tzw. arteritis), wywołane wirusem Arteritis. Drobnoustrój ten przenosi się drogą kropelkową, a także w trakcie krycia. Najpoważniejszą konsekwencją zakażenia są ronienia źrebnych klaczy, zwykle w trzecim miesiącu ciąży.
Nawracające zapalenie błony naczyniowej – ślepota miesięczna
Nawracające zapalenie błony naczyniowej, obok nowotworów i owrzodzenia oka, jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku u koni. Dawna nazwa tej choroby to „ślepota miesięczna”, ponieważ częste nawroty wiązano ze zmianami faz księżyca. Choroba ta jest jedno- lub obustronnym zapaleniem wewnętrznych struktur oka, prawdopodobnie na tle immunologicznym. Może mieć przebiegać łagodny lub ostry, lecz często łagodne zapalenie jest dla konia bardziej niebezpieczne niż ostre, ponieważ właściciel nieświadomy katastrofalnych skutków choroby, zwleka z wezwaniem lekarza weterynarii. Przebieg schorzenia jest długotrwały i często prowadzi do ograniczenia lub utraty wzroku. Skutkiem reakcji zapalnej błony naczyniowej jest powstanie wysięku w przedniej komorze oka, który stopniowo zmniejsza przejrzystość ośrodków optycznych. Przyczyny zapalenia błony naczyniowej nadal pozostają niewyjaśnione. Obecnie uważa się, iż jest to choroba tła immunologicznego wywołana bakteriami z gatunku Listeria. Podejrzewa się również inne czynniki zakaźne (np. wirusy, pasożyty), czynniki żywieniowe lub dziedziczne oraz urazy mogące zainicjować reakcje zapalne. Ostre zapalenie rozwija się szybko zwykle w jednej gałce ocznej, rzadziej obustronnie. Trwa około dwóch tygodni i nazywane jest fazą napadową ślepoty miesięcznej. Najczęściej pierwsze objawy zaobserwowane przez właściciela zwierzęcia to zmętnienie rogówki, bolesność, zaciskanie powiek, ropny wyciek z worka spojówkowego, łzawienie i światłowstręt. Spojówki są silnie zaczerwienione i nastrzykane. W komorze oka mogą być widoczne pływające twory, czasem krew, włóknik lub ropa. Zwykle towarzyszy temu bolesność oka i okolicznych tkanek. Po upływie 2-3 tygodni ostre zapalenie ustępuje i cofają się też jego objawy. Po okresie około 4-8 tygodni notujemy nawrót choroby. Kilkakrotne powtórzenie się fazy napadowej z okresami remisji prowadzi do ślepoty. Widocznym objawem jest zmniejszenie się gałki ocznej oraz wgłębienie dołu nadoczodołowego. Ze względu na nieznaną przyczynę leczenie jest objawowe, ogranicza ono procesy zapalne, natomiast nie usuwa przyczyny. Schorzenie ma wysoki wskaźnik nawrotu, dlatego zalecana jest obserwacja oka i wczesna terapia.
Alergia
Do powstania odczynów alergicznych może prowadzić ekspozycja na pyłki roślin, pleśnie, cząstki ściółki lub składniki paszy. Charakterystycznym objawem jest obustronne łzawienie oraz obrzęk powiek, który może prowadzić do zamknięcia szpary powiekowej. Konie mogą wykazywać także reakcje uczuleniowe na skutek kontaktu z miejscowo stosowany środkami leczniczymi, pielęgnacyjnymi czy też metalami ciężkimi. Jednostronny obrzęk może być wywołany ukłuciem przez owady (komary, meszki, gzy). Leczenie dobiera się w zależności od przyczyny. Wspomagająco działają zimne okłady, maści antybiotykowe i przeciwzapalne, a w przypadku ukłuć owadów leki antyalergiczne.
Niedrożność kanalików łzowych
Kanaliki łzowe odprowadzają wydzielinę łzową z oka do przewodu nosowo-łzowego, który uchodzi do jamy nosowej. W przypadku przewlekłego zapalenia, wrodzonej niedrożności lub obecności ciała obcego w oku kanaliki mogą zostać zablokowane, co powoduje, że wydzielina łzowa będzie ściekać po policzku konia i zasychać na skórze. W przypadku dłużej utrzymującego się wycieku dochodzi do maceracji naskórka i wypadania włosów. Wydzielina z oka nieustannie spływająca po policzkach przyciąga muchy, co może spowodować wtórne schorzenia oczu. Jednostronne łzawienie może wskazywać właśnie na tę dolegliwość. Potwierdzeniem diagnozy jest zakropienie oka fluoresceiną. W zdrowym oku zielony barwnik prawie natychmiast pojawia się w nozdrzach, co świadczy o drożności przewodu nosowo-łzowego. W przeciwnym przypadku przewód należy przepłukać przez włożenie do jego światła małego kateteru. Płukanie kanalika wykonuje się ciepłym płynem fizjologicznym, w razie konieczności z dodatkiem antybiotyku.
W przypadku urazu narządu wzroku u konia właściciel powinien udzielić pierwszej pomocy. W zależności od sytuacji zaleca się postępować wg schematu: wszelkie zabiegi wokół oczu należy wykonywać czystymi rękami;
▶ usunąć nadmiar wydzieliny z gałki ocznej za pomocą jałowego gazika lub kompresu;
▶ oczyścić i wysuszyć skórę wokół oka oraz nałożyć na nią wazelinę, aby zapobiec maceracji naskórka;
▶ w przypadku silnego krwawienia zatamować wypływ krwi;
▶ w trakcie leczenia chronić oko przed jaskrawym światłem oraz dostawaniem się do niego włosów i sierści;
▶ starać się minimalizować zapylenie w boksie i stajni;
▶ należy chronić oko przed insektami.
W razie jakichkolwiek wątpliwości oraz problemów zdrowotnych należy zwrócić się po poradę do lekarza weterynarii. Tylko właściwa diagnoza lekarska oparta na zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym, badaniach dodatkowych oraz odpowiednie leczenie gwarantuje pożądany efekt zdrowotny.