Tekst: lek. wet. Alicja Iwaszko-Simonik
Foto: Paulina Dudzik
Fizjoterapia zajmuje się wykorzystaniem różnych metod rehabilitacyjnych w zapobieganiu i leczeniu chorób. Najczęściej stosowanymi zabiegami fizjoterapeutycznymi u koni są masaże, laseroterapia, zabiegi chłodząco-rozgrzewające, terapia falami uderzeniowymi (shock wave therapy), chiropraktyka, magnetoterapia, elektroterapia czy też aquaterapia. Zabiegi te mają na celu utrzymywać w odpowiedniej kondycji i w pełnej sprawności układ mięśniowo- -szkieletowy konia, a w przypadku wystąpienia objawów chorobowych przyczynić się do szybkiego powrotu do zdrowia oraz osiągnięcia wyższej sprawności (tabela).
Masaż
Masaż jest terapią polegającą na manipulacji tkanek miękkich w celu uzyskania efektu terapeutycznego oraz relaksu. Przyczynia się do poprawy funkcjonowania całego organizmu poprzez zwiększenie krążenia krwi i chłonki, lepsze dotlenienie i odżywienie tkanek, usunięcie zalegających metabolitów (toksyn), zmniejszenie obrzęku oraz przyspieszenie regeneracji tkanek. Masaż prowadzi również do zmniejszenia bólu poprzez stymulację wydzielania endorfin. Najlepiej wykonywać go przed wysiłkiem, aby przygotować mięśnie do treningu, oraz po wysiłku fizycznym, w celu rozluźnienia napięcia mięśniowego, poprawy ukrwienia i odprowadzenia szkodliwych metabolitów, aby zapobiec zakwaszeniu mięśni. Istnieje również forma masażu leczniczego, wykonywanego na tkankach zmienionych chorobowo w celu przyspieszenia gojenia. Jednakże ten rodzaj fizjoterapii powinien być używany tylko przez osoby wykwalifikowane, gdyż błędnie wykonywany może przynieść niekorzystne skutki. W terapii masażu klasycznego podstawowymi technikami są: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, uciski, przesuwanie, rolowanie skóry, oklepywanie, wibracje itd. Masaż leczniczy jest wskazany jako terapia wspomagająca przy tradycyjnym leczeniu uszkodzeń mięśni, ścięgien, okolicy szyi, łopatki czy też grzbietu. Przeciwwskazaniami do wykonywania masażu są ropne zmiany na skórze, nowotwory, świeże urazy (do 48 godzin), rany, uszkodzenia nerwów, gorączka, krwotoki. Czas zabiegu nie powinien przekraczać 25 minut. Aby poprawa była widoczna i długotrwała, potrzebna jest seria zabiegów (średnio 10-15 wykonywanych codziennie lub co drugi dzień).
Laseroterapia
W technice tej wykorzystuje się promieniowanie laserowe średniej i małej mocy, tzw. biostymulujące. Do biostymulacji używa się promieniowania z zakresu podczerwieni i czerwieni, gdyż one najgłębiej przenikają do tkanek (nawet do 10 cm). Naświetlanie laserem stymuluje tkankowe procesy naprawcze i regeneracyjne. Po ekspozycji na promieniowanie laserowe obserwuje się rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz pobudzenie produkcji kolagenu. Laseroterapia wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, co jest wykorzystywane w leczeniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych narządu ruchu, kręgosłupa, a także po zabiegach operacyjnych. Dobre efekty uzyskuje się w przyspieszeniu gojenia ran, odleżyn, złamaniach kości, a także w terapii chorób neurologicznych ze skurczowymi stanami mięśni oraz chorób zwyrodnieniowych stawów. Wskazania do laseroterapii występują również w chorobach dermatologicznych, ortopedycznych, laryngologicznych, ginekologicznych, chorobach oczu i stomatologii. Zabiegi można stosować nawet na rany i owrzodzenia, jednak w pewnej odległości. Ze względu na to, że podczas stymulacji laserem temperatura tkanek wzrasta nie więcej niż 1oC, zabieg może być wykonywany zarówno w ostrych, jak i przewlekłych stanach chorobowych. W chorobach przewlekłych stosuje się dawki większe, o zwiększonej mocy, a w zaburzeniach ostrych dawki i moce mniejsze. Aby wspomóc przenikanie wiązki promieniowania do głębszych warstw, korzystnie jest wywołać miejscowe przekrwienie naświetlanej okolicy. W stanach ostrych najlepszym rozwiązaniem jest wcześniejsze zastosowanie krioterapii, natomiast w stanach przewlekłych można stosować ciepło, zimno oraz masaż.
Krioterapia
Zabiegi krioterapeutyczne wykorzystują zimno o temperaturze 0oC lub niższej, wykazujące działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i przeciwbólowe. Krioterapia jest szczególnie zalecana w świeżych urazach ścięgien, więzadeł, mięśni oraz stawów (najczęstszych zaburzeniach układu mięśniowo-szkieletowego u koni), gdyż zapobiega nadmiernemu rozwojowi stanu zapalnego. Najpopularniejszym sposobem krioterapii jest chłodzenie chorej okolicy zimną wodą, okładanie lodem lub zimnymi okładami (woreczki ze specjalnym żelem). Nieprawidłowe wykonywanie tych czynności może wywołać odmrożenie. Najefektywniejsze są zabiegi wykonywane przez 20-30 minut, w okresie 2-3 dni od momentu urazu. Po tym czasie zaleca się stosowanie zimna suchego za pomocą urządzeń krioterapeutycznych lub suchego lodu w sprayu.
Terapia falami uderzeniowymi (shock wave therapy)
Fala uderzeniowa jest falą akustyczną, generowaną impulsywnie, która wywołuje krótkotrwałe wysokie ciśnienie, po którym następuje ciśnienie ujemne. Zazwyczaj stosuje się 2000 impulsów o częstotliwości 4/sekundę. Terapia falami uderzeniowymi powoduje zwiększony przepływ krwi, pobudza procesy regeneracyjne, w tym czynniki wzrostowe kości, a także wykazuje efekty przeciwbólowe. U koni technika ta ma zastosowanie w leczeniu uszkodzeń przyczepów więzadeł i ścięgien (głównie mięśnia międzykostnego), złamań trzeszczek oraz kości itp. Najlepsze efekty można uzyskać po wykonaniu 3-5 zabiegów co 1-2 tygodnie. Ta technika fizjoterapii ma szczególne znaczenie w leczeniu przewlekłych uszkodzeń, opornych na tradycyjną terapię, nie wywołując przy tym skutków ubocznych.
Chiropraktyka
Jest formą terapii manualnej zaczerpniętej z medycyny człowieka, która wykorzystuje kontrolowane użycie siły w stosunku do konkretnych stawów, aby skorygować nieprawidłowo ustawione odcinki kręgosłupa i przywrócić ruchomość stawów. Technika ta polega na nastawianiu tych stawów lub odcinków ruchowych kręgosłupa, które zostały rozpoznane w badaniu. Nastawienie rozpoczyna się od napięcia danego stawu, aby rozpoznać elastyczność, a następnie przeprowadzany jest szybki ruch o niewielkiej sile zgodnie z przebiegiem powierzchni stawowych. Chiropraktyka służy do diagnostyki, leczenia i zapobiegania biomechanicznym zaburzeniom mięśniowo-szkieletowym. Wykorzystuje się ją także w leczeniu ostrych stanów napięcia i sztywności mięśni, wspomagająco przy przewlekłych kulawiznach spowodowanych np. szpatem, zespołem trzeszczkowym, zapaleniem ścięgien, profilaktycznie dla utrzymania wysokiej wydolności i sprawności oraz dla zachowania dobrej formy starszych koni. Częstą przyczyną zaburzeń mięśniowo-szkieletowych są problemy z kręgosłupem, skutkujące zakłóceniem przekaźnictwa nerwowego w obrębie narządów wewnętrznych oraz mięśni. Zaburzenia w obrębie stawów lub/oraz dwóch sąsiadujących kręgów nazywane są w chiropraktyce nadwichnięciami. Ich skutkiem może być utrata koordynacji ruchowej, potykanie, ból i zmiana postawy ciała, sztywność i napięcie mięśni wokół kręgosłupa, zaburzenia w unaczynieniu, obrzęk, a także stan zapalny. Najczęstszymi przyczynami nadwichnięć są urazy mechaniczne (np. potknięcie, poślizgnięcie, przewrócenie się na grzbiet) lub zbyt duże obciążenia treningowe. Mogą być także spowodowane przewlekłymi, powtarzającymi się stanami, takimi jak niewłaściwa technika jazdy, niedopasowanie siodła, nieprawidłowa korekcja kopyt i kucie czy też wady budowy ciała. Objawami sugerującymi wystąpienie nadwichnięć są zaburzenia ruchu, kulawizny, nieregularność i sztywność chodu, trudności z zebraniem konia, niezadowolenie w czasie czyszczenia, zmniejszony zakres ruchów i spadek wydolności konia.
Zazwyczaj po pierwszym nastawieniu widoczna jest poprawa ruchomości oraz zmniejszenie reakcji bólowej. Stan koni znacząco się poprawia już po kilku sesjach. Jednakże liczba zabiegów oraz odstępy czasowe między nimi dobierane są indywidualnie do pacjenta. Tym rodzajem fizjoterapii powinien zajmować się wykwalifikowany chiropraktyk, posiadający ugruntowaną wiedzę z dziedziny anatomii, biomechaniki i neurologii, a także z dziedzin wykorzystujących inne techniki fizjoterapeutyczne, tj. stretching, masaż, ćwiczenia wzmacniające.
Magnetoterapia
Terapia magnetyczna wykorzystuje stałe lub impulsowe oddziaływanie pola magnetycznego niskiej częstotliwości na komórki organizmu. Każda komórka posiada ładunek elektryczny, na który oddziałuje pole magnetyczne. Na skutek uszkodzenia komórki dochodzi do zmiany potencjału błonowego. Pole magnetyczne przywraca naturalny ładunek elektryczny komórkom, przez co stymuluje procesy gojenia. Terapię tę można uważać za alternatywną w stosunku do tradycyjnych metod leczenia, gdyż poprzez poprawę ukrwienia i utlenowania tkanek przyczynia się do ich szybszej regeneracji. Wykazuje ona również efekt przeciwbólowy oraz przeciwobrzękowy. Szczególnie dobrych efektów magnetoterapii u koni można oczekiwać w leczeniu stanów zapalnych aparatu ruchu. Stosowana przed treningiem oraz tuż po nim przyczynia się do odnowy biologicznej konia, zwiększenia wydolności oraz szybszej regeneracji organizmu po wysiłku fizycznym. Najbardziej popularnymi produktami dla koni zawierającymi specjalne magnesy są derki magnetyczne, ochraniacze lub bandaże.
Elektroterapia
Do celów leczniczych stosuje się odpowiednie bodźce elektryczne. Elektroterapia wykorzystuje działanie biologiczne prądu elektrycznego małej i średniej częstotliwości, który może: pobudzać nerwy i mięśnie (zwiększamy zasięg ruchów, rozbudowa mięśni), uśmierzać ból, zwiększać ukrwienie tkanek, zmniejszać napięcie mięśni szkieletowych (działanie rozluźniające), łagodzić stany zapalne, zwiększać przepływ limfy, przyspieszać wchłanianie obrzęków, poprawić procesy przemiany materii oraz przyspieszać regenerację tkanek. Za pomocą elektroterapii można przezskórnie wprowadzać jony leków (na drodze jonoforezy). Po wniknięciu leki gromadzą się na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej, skąd zostają wchłonięte.
Aquaterapia
Jest rodzajem rehabilitacji wykorzystującym basen ze specjalną bieżnią o regulowanej prędkości. Po wprowadzeniu konia do basenu zbiornik zostaje napełniony wodą do odpowiedniej wysokości. Terapia ta może być wykorzystywana w celu rehabilitacji konia po zabiegu ortopedycznym, uszkodzeniu ścięgien i więzadeł, w chorobie zwyrodnieniowej stawów, jak również jako metoda wspomagająca trening. Jest szczególnie zalecana u koni, które odczuwają ból i dyskomfort w okolicy grzbietu oraz szyi. Aquaterapia zapewnia większą ruchliwość stawów, zwiększa ukrwienie, wspomaga rozbudowę ogólnej muskulatury, zmniejsza ciśnienie, poprawia krążenie i wydolność organizmu. Warto zauważyć, iż ryzyko fizycznych uszkodzeń w czasie terapii w wodzie jest praktycznie równe zeru
Wskazania do fizjoterapii koni
• ochwat
• skaleczenia
• nagwożdżenia
• zatraty
• nakostniaki
• opoje
• złamania lub pęknięcia kości
• zwyrodnienia stawów
• zapalenia i naderwania ścięgien
i więzadeł
• zwłóknienia tkanki łącznej
• mineralizacja ścięgien
• mieśniochwat porażenny
• zwichnięcia, skręcenia, złamania
• stany zapalne i zwyrodnieniowe
stawów
• przykurcze mięśni i/lub torebek
stawowych
• syndrom trzeszczkowy
– podotrochleoza