Badania kupno-sprzedaż są ważnym elementem przy zawieranych transakcjach handlowych. Pozwalają na ocenę aktualnego stanu zdrowia konia oraz oszacowanie jego możliwości użytkowych. Wszechstronne badanie opiera się na badaniu klinicznym, ortopedycznym, radiologicznym i okulistycznym. Ponadto często wykonuje się badania wysiłkowe oceniające stan serca i układu oddechowego, łącznie z endoskopią pod kątem dychawicy świszczącej.
Tekst i foto: lek. wet. Alicja Iwaszko-Simonik
Zakup konia, szczególnie drogiego, jest związany z dużym ryzykiem finansowym dla przyszłego właściciela. Z tego powodu lekarz weterynarii coraz częściej jest proszony o towarzyszenie podczas oględzin, fachowe doradztwo oraz dokonanie wszechstronnego badania wybranego konia przed zawarciem transakcji. Przyszły właściciel oczekuje od lekarza stwierdzenia, czy koń nie ma ukrytych wad mogących mieć wpływ na jego użytkowanie. Jednakże nie tylko w interesie kupującego leży zaświadczenie o stanie zdrowia konia, ale również sprzedającego. Na jego podstawie sprzedający może przekazać kupującemu szereg informacji o stanie zdrowia zwierzęcia przed transakcją. W ten sposób sprzedający zabezpiecza się przed roszczeniami kupującego o odszkodowanie. Sprzedający jednak nie jest zwolniony z odpowiedzialności za wady, które powstały przed zawarciem umowy. Jeżeli dojdzie do ujawnienia wad, kupujący może odstąpić od umowy, żądać obniżenia ceny kupna, żądać dostarczenia innego zwierzęcia wolnego od wad lub żądać odszkodowania.
Odpowiedzialność sprzedawcy i główne wady występujące u koni
Na podstawie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa z dnia 7 października 1966 r. w sprawie odpowiedzialności sprzedawców za wady główne niektórych gatunków zwierząt, do zwrotu zakupionego zwierzęcia w ramach ustawowej rękojmi upoważniają również „wady główne”, zwane inaczej „wadami zwrotnymi”. Są to wady fizyczne, za które sprzedawca odpowiada nawet wtedy, gdy nie dał kupującemu zapewnienia o ich nieistnieniu. Zwierzę musi jednak posiadać świadectwo stwierdzające ich obecność. Do wad głównych występujących u koni zaliczamy:
▶ łykawość – połykanie przez konia powietrza, które powoduje kolki gazowe i gorsze wykorzystanie paszy,
▶ dychawica świszcząca – porażenie nerwu krtaniowego doogonowego, czyli połowiczne porażenie krtani, ▶ wartogłowie – przewlekłe schorzenie mózgowia lub opon mózgowych z obniżeniem świadomości zwierzęcia,
▶ przewlekłe schorzenie wewnętrznych części oka, powstałe na tle nieurazowym. Sprzedawca zwierzęcia odpowiedzialny jest za wady główne, jeżeli wyjdą one na jaw przed upływem:
▶ 15 dni od dnia wydania zwierzęcia – przy łykawości, dychawicy świszczącej i wartogłowieniu u koni i przy świerzbie u owiec,
▶ 30 dni od dnia wydania zwierzęcia – przy przewlekłym schorzeniu wewnętrznych części oka, powstałym na tle nieurazowym u koni.
Badania
Badanie koni przy transakcjach handlowych prowadzone jest w oparciu o protokół badania. Integralną jego częścią jest identyfikacja konia zgodnie z wymogami międzynarodowymi. Do informacji ogólnych należą: imię konia, rok i miejsce urodzenia, płeć i maść, numer paszportu oraz informacje o hodowcy i aktualnym właścicielu. W części szczegółowej wykonuje się opis badanego konia, tj. odmiany i znaki szczególne.
Drugą część protokołu stanowi orzeczenie lekarsko-weterynaryjne, dotyczące aktualnego stanu zdrowia konia. Badanie kliniczne rozpoczyna się od uzyskania informacji na temat wcześniejszych chorób konia, kulawizn, przebytych operacji oraz podawanych leków. Lekarz weterynarii odnotowuje aktualny stan szczepień i odrobaczeń. Należy uzyskać pisemne potwierdzenie od właściciela, że koń jest wolny od łykawości, tkania i nie jest pod wpływem leków będących na liście substancji dopingowych. Zaleca się pobranie próbki krwi do badania w kierunku obecności tych środków.
Następnie lekarz dokonuje oględzin konia, ocenia stan odżywienia i utrzymania. Zwraca uwagę na budowę i symetrię ciała, prawidłową postawę kończyn oraz wielkość i jakość kopyt.
Niezwykle istotna jest kontrola jamy ustnej i uzębienia. Wady zgryzu, wilcze zęby i inne nieprawidłowości są częstą przyczyną zaburzeń układu pokarmowego i występowania kolek oraz problemów z przyjmowaniem wędzidła.
Badanie kliniczne narządu wzroku ma szczególne znaczenie w diagnostyce ślepoty miesięcznej, dziedzicznych chorób oczu oraz uszkodzeń gałki ocznej. Oprócz oględzin zewnętrznych okolic oka, przeprowadza się również badanie wewnętrznych struktur za pomocą oftalmoskopu.
Kolejnym etapem jest badanie układu krążenia i oddechowego w spoczynku, które obejmuje liczbę i jakość tętna oraz oddechów, pomiar temperatury, osłuchiwanie serca, płuc i krtani. Wskazane jest dokonanie próby czynnościowej oraz pomiar EKG. Bardzo istotne jest badanie żył jarzmowych, czyli żył szyjnych zewnętrznych. Obrzęki i stwardnienia mogą sugerować, że koń był leczony iniekcjami dożylnymi.
Oprócz rutynowego badania klinicznego przeprowadza się próbę w kierunku dychawicy świszczącej. Badanie powinno być przeprowadzone w spoczynku, podczas wysiłku i tuż po nim. W zaawansowanych przypadkach palpacyjnie można stwierdzić asymetrię mięśni krtani oraz przy odpowiednim uciskaniu chrząstek krtani wywołać charakterystyczne szmery wdechowe. Właściwe badanie w kierunku dychawicy świszczącej odbywa się podczas wysiłku. Konia lonżuje się kłusem i lekkim galopem przez ok. 15 minut. Podczas ruchu konia charczenie występuje wcześniej niż świszczenie. Jednak dla postawienia pewnej diagnozy niezbędne jest wykonanie badania endoskopowego przeprowadzanego w specjalistycznych klinikach.
W trakcie badania ortopedycznego oceniana jest prawidłowość kończyn oraz ruch konia w stępie i w kłusie. Badanie kopyt, w związku z koniecznością wywołania odpowiedniego nacisku, dokonywane jest za pomocą czułek kopytowych. W ocenie kopyt zwraca się uwagę, czy nie występują zmiany poochwatowe. Przeprowadza się również próbę klinową, prowokującą kulawiznę w przypadku zmian zwyrodnieniowych w trzeszczkach kopytowych. Do próby tej służy tzw. klin Lungwitza, wykonany z desek (kąt między płaszczyznami wynosi 45 stopni). Jedną kończynę (najczęściej przednią) ustawia się na klinie, drugą się podnosi. Jeżeli koń stoi na klinie swobodnie, utrzymując badaną kończynę w ustawieniu prostopadłym do podłoża, wskazuje to, że jest ona zdrowa.
Następnie lekarz dokładnie bada, poprzez omacywanie, ścięgna i stawy wszystkich kończyn oraz porównuje zmiany z kończyną po przeciwnej stronie. Palpacja dostarcza informacji o różnicy temperatury, zmianach kształtu i o podwyższonym napięciu mięśni. Wnikliwa obserwacja ma także na celu wykluczenie zabiegu przyżegania, blistrowania lub odnerwiania (neurektomii).
Kolejnym etapem badania ortopedycznego jest ocena konia w ruchu na twardym podłożu na linii prostej i po okręgu. Koń powinien być pokazywany w ręku na długiej wodzy, w sposób niezakłócający swobodnego ruchu. Bardzo ważne jest badanie w stępie na równym i twardym podłożu, aby zauważyć, jaki wpływ ma postawa kończyn i budowa kopyt na poruszanie się konia. W stępie i kłusie po linii prostej chód ocenia się z przodu, z tyłu i w zwrocie. Obserwacja obejmuje długość kroku, regularność, przestępowanie, stawianie kopyt, elastyczność, rozpęd i koordynację. Ruch konia po okręgu o średnicy ok. 6 m ma na celu wykrycie kulawizn niewielkiego stopnia, gdyż dochodzi wtedy do rotacji stawów palca i większego obciążenia wewnętrznej kończyny.
Jednym z najważniejszych elementów badania ortopedycznego są próby zginania. Polegają one na zgięciu odpowiednich stawów i więzadeł przez 1 minutę, aby uwidocznić wystąpienie kulawizny podczas zakłusowania. Dzięki tym próbom prowokacyjnym można wykryć zmiany o charakterze przewlekłym, np. zmiany zwyrodnieniowe stawów. Mają one duży wpływ na ocenę zmian wykazanych podczas badania rentgenowskiego.
Badania RTG pozwalają wykryć zmiany kości i stawów, których nie udało się zaobserwować podczas badania klinicznego, zwłaszcza obecność tzw. chipów, czyli wolnych ciał stawowych powstających w wyniku osteochondrozy. Standardem jest wykonanie 12 zdjęć rentgenowskich, obrazujących miejsca najczęściej występujących zmian. Jeśli klient sobie życzy, ilość zdjęć może zostać zwiększona. Zazwyczaj wykonuje się zdjęcia boczne palca wszystkich kończyn, dwa zdjęcia każdego stawu skokowego, wykonane pod różnymi kątami oraz badania przednio-tylne (tzw. oxpring) trzeszczki kopytowej. Sugeruje się, aby zakres zdjęć RTG powiększyć o boczną projekcję puszki kopytowej w celu stwierdzenia rotacji kości kopytowej, zdjęcia trzeszczek pęcinowych, projekcja tzw. skyline trzeszczki kopytowej oraz zdjęcia przednio- tylne stawów skokowych.
Oprócz badania radiologicznego warto również wykonać badania za pomocą aparatu ultrasonograficznego (USG), aby określić stan tkanek miękkich (m.in. zlokalizować stan zapalny ścięgien).
W orzeczeniu lekarsko-weterynaryjnym zamieszcza się także wyniki badań serologicznych, bakteriologicznych, ginekologiczno- położniczych oraz innych wymaganych przez zleceniodawcę. Protokół kończy się potwierdzeniem zamieszczonych w nim informacji podpisem i pieczątką lekarza weterynarii oraz podpisem właściciela lub osoby za konia odpowiedzialnej.
Należy mieć na uwadze, iż w ramach badania na potrzeby kupna-sprzedaży diagnozowany jest tylko aktualny stan konia, a przewidzenie konkretnej przyszłości konia jest niemożliwe. Wyniki badania umożliwiają potencjalnemu kupcowi bardziej obiektywną decyzję dotyczącą zakupu zwierzęcia.