Odpowiednie żywienie klaczy w początkowym okresie ciąży umożliwia prawidłowy rozwój płodu, co wpływa nie tylko na stan źrebięcia tuż po urodzeniu, ale także na całe jego późniejsze życie. Praktyka wskazuje, że wiedza hodowców na ten temat jest często niewystarczająca.
Arkadiusz Szałata
Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
e-mail: arkadiusz.szalata@gmail.com
Foto: Dreamstime
Rozwój płodu
Źrebna klacz ma szczególne wymagania co do ilości i jakości podawanej jej paszy, jednak w poszczególnych miesiącach ciąży ulegają one specyficznym zmianom, co należy mieć na uwadze, aby nie doprowadzić zarówno do nadmiaru, jak i niedoboru składników pokarmowych w dawce. Kluczem do zrozumienia tych zmian jest tempo wzrostu płodu, które wbrew obiegowej opinii nie jest jednostajne na przestrzeni całego okresu ciąży. Otóż w ciągu pierwszych pięciu miesięcy od zapłodnienia wzrost płodu jest bardzo mały, nieomal wręcz niezauważalny. Nawet w siódmym miesiącu ciąży jego masa nie przekracza 1/5 masy ciała źrebięcia przy urodzeniu, co jednocześnie stanowi mniej niż 2% masy ciała samej klaczy. Jak więc wyraźnie widać, zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe z powodu ciąży i wzrostu płodu nie może być szczególnie wysokie.
Bilans energii
Tymczasem niektórzy hodowcy uważają, że dawkę pokarmową należy wyraźnie zwiększyć już od momentu samego krycia – w efekcie takiego działania może dochodzić do znacznego nadmiaru energii w dawce. Skutkiem tego może być dodatkowa, druga owulacja i następnie wysoce niekorzystne podwójne zapłodnienie klaczy. O ile w normalnych warunkach dochodzi do odrzucenia jednego zarodka, to w przypadku nadmiaru energii w dawce ten swoisty „system bezpieczeństwa” może zawodzić, przez co dodatkowy płód rozwija się wraz z pierwszym. Jak wiadomo, organizm klaczy nie jest w stanie zapewnić prawidłowego wzrostu więcej niż jednemu płodowi, przez co zazwyczaj oba są silnie osłabione i dochodzi do poronienia w ostatnich miesiącach ciąży. Innym niepożądanym skutkiem nadmiaru energii w dawce jest odkładanie tkanki tłuszczowej prowadzące do otyłości klaczy. Taki stan może przyczynić się potem do zwiększenia ryzyka komplikacji w czasie porodu.
Z drugiej jednak strony istnieje ryzyko sytuacji odwrotnej, mianowicie niedoboru energii w dawce, co jest związane ze zmianą systemu żywienia w okresie wiosennym. Przy nagłym przestawieniu klaczy na pastwisko, ewentualne zaburzenia trawienia mogą spowodować gorsze trawienie lub wchłanianie składników z przewodu pokarmowego, skutkując zmniejszeniem pobrania energii. Dlatego też w przypadku klaczy niskoźrebnych należy szczególnie dopilnować, aby nowe pasze były wprowadzane stopniowo. Ale ujemny bilans energetyczny może pojawić się nawet przy prawidłowym trawieniu, mianowicie w sytuacji, gdy z powodu niekorzystnych czynników otoczenia wzrośnie zapotrzebowanie na energię. Czynnikami takimi mogą być niskie temperatury powietrza, opady deszczu czy nawet niewielkie porywy wiatru, które zwiększają straty ciepła z organizmu. W takich warunkach może też maleć pobranie paszy przez zwierzęta, co dodatkowo przyczynia się do pogorszenia całej sytuacji energetycznej klaczy. Dlatego też należy zaganiać konie do stajni na noc, kiedy to temperatura powietrza osiąga swoje dobowe minimum. Można również rozważyć dodatkową porcję paszy dla takich zwierząt, przy czym należy mieć na uwadze wspomniane wcześniej niebezpieczeństwo nadmiaru energii w dawce.
W głowie Czytelnika rodzi się zapewne w tej chwili pytanie: jak w takim razie żywić klacz w okresie niskiej ciąży? Odpowiedź jest bardzo prosta – tak samo jak wcześniej, oczywiście w miarę możliwości. Umożliwia to zachowanie podaży energii na stałym poziomie, zwłaszcza w niezwykle newralgicznym momencie, jakim jest pierwsze kilka tygodni po zapłodnieniu. Stałość dawki sprzyja również zachowaniu prawidłowego funkcjonowania procesów trawienia i wchłaniania składników w przewodzie pokarmowym, których znaczenie dla zachowania zdrowia klaczy i rozwijającego się płodu jest bezdyskusyjne.
Składniki mineralne
Powolne kształtowanie poszczególnych narządów w początkowych miesiącach ciąży nie pociąga za sobą szczególnego wzrostu zapotrzebowania na składniki mineralne, jak na przykład wapń czy fosfor, które są materiałem budulcowym kości, jednakże obecność poszczególnych makro- i mikroelementów w paszy jest niezbędna. Największe zagrożenie ich niedoborem występuje na terenach, gdzie gleba zawiera niedostateczną ilość tych pierwiastków. Największą rolę przy regulacji prawidłowego rozwoju płodu przypisuje się takim minerałom, jak selen, miedź oraz jod. Ich niedobór skutkuje upośledzeniem przebiegu ciąży, rozwoju płodów, poronieniami na różnych etapach ciąży, a jeżeli nawet dojdzie do porodu, to źrebięta zwykle są bardzo słabe – jeśli nie padną w ciągu kilku dni, to wykazują pogorszony rozwój.
Sytuację tę można rozwiązać pośrednio poprzez stosowanie wieloskładnikowych nawozów na polach, gdzie uprawia się rośliny przeznaczone na paszę dla koni. Można również podawać brakujące pierwiastki bezpośrednio pod postacią specjalistycznych preparatów, które są łatwo dostępne na rynku dodatków paszowych. Należy jedynie uważać, aby nie doprowadzić do sytuacji odwrotnej, a mianowicie do nadmiaru składników mineralnych w paszy, co może skutkować niekorzystnymi objawami, podobnie jak ich niedobór. Dlatego też zastosowanie takich preparatów, jak i ich dawkę, należy wcześniej skonsultować z lekarzem weterynarii.
Higiena pasz
Spośród wszystkich zwierząt gospodarskich konie są szczególnie wrażliwe na wszelkie zanieczyszczenia pasz, bardzo szybko reagują objawami chorobowymi, nierzadko ostre zatrucia kończą się upadkami. Z kolei ciężarna klacz, a w szczególności rozwijający się płód, ze względu na charakter przebiegających w nich procesów fizjologicznych są jeszcze bardziej podatni na zaburzenia spowodowane toksynami zawartymi w paszach. Zagrożenie stanowią tu zarówno zanieczyszczenia bakteryjne, jak też wszelkiego rodzaju grzyby pleśniowe, których toksyny powodują zaburzenia rozwojowe płodów, a także poronienia. Nowo narodzone źrebięta charakteryzują się obniżoną witalnością, mają upośledzony system odpornościowy, przez co są bardziej wrażliwe na infekcje i choroby.
Źrebnym klaczom, oprócz czystej i wartościowej paszy, należy dodatkowo zapewnić odpowiednie warunki: możliwość lekkiego ruchu – najlepiej na świeżym powietrzu, a także umiarkowany dostęp promieni słonecznych.