Termografia jest techniką, która może rejestrować powierzchniowy rozkład temperatury ciała zwierzęcia. Powstała kolorowa mapa temperatur określa stan fizjologiczny zwierzęcia, odzwierciedlając wzorzec przepływu krwi i szybkość procesów metabolicznych badanego obszaru ciała. Uznana jest jako dodatkowa metoda diagnostyczna w medycynie weterynaryjnej, gdzie znalazła zastosowanie w ocenie stanu zdrowia koni. Potwierdzono przydatność zastosowania podczerwieni przy diagnozie urazów dolnych części kończyn i kręgosłupa, w wykryciu subklinicznych (niejawnych) procesów zapalnych oraz przy kontroli przebiegu rekonwalescencji.
Tekst: Maria Soroko Foto: Piotr Filipiuk
Pomiar temperatury
Pierwszym krokiem do oceny stanu zdrowia zwierzęcia jest pomiar temperatury ciała. Istnieje kilka sposobów pomiaru wartości temperatury badanego konia. Jednym z nich jest określenie temperatury rektalnej organizmu, którą możemy zmierzyć za pomocą termometru. Jest to pomiar metodą pośrednią, polegającą na pomiarze temperatury nawilżonym lub natłuszczonym termometrem, umieszczonym w odbycie konia. Prawidłowa temperatura ciała konia w spoczynku wynosi ok. 37,5-38,3°C. Utrzymanie stałej temperatury ciała jest nieodzownym warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu. Gdy dochodzi do zwiększenia temperatury, oznacza to reakcję obronną organizmu na atak wirusów, bakterii lub grzybów. Zmniejszenie temperatury ciała konia może być związane z zaburzeniami regulacji procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie.
Mniej dokładnym, ale bardziej tradycyjnym sposobem określenia temperatury ciała konia, jest ocena powierzchniowej temperatury ciała zwierzęcia za pomocą dotyku. Metoda ta jest mało dokładna, ponieważ opiera się na odczuciach badającego. W praktyce tym sposobem możemy wyczuć podkliniczny proces zapalny struktur dolnych partii kończyn.
Termografia (termowizja) reprezentuje bezinwazyjną technikę, służącą do badania powierzchniowego rozkładu temperatury ciała konia. Jej działanie opiera się na odczytywaniu poziomu emitowanego promieniowania podczerwonego z badanej powierzchni ciała, odzwierciedlając obraz „fizjologicznie zachowującej się tkanki” (Eddy i in., 2001). Ponieważ powierzchniowa temperatura organizmu jest zależna od charakteru podskórnego prze- pływu krwi i procesów metabolicznych tkanek, oddawane promienie podczerwone z powierzchni ciała mogą odzwierciedlać zwiększony lub zmniejszony przepływ krwi w danym obszarze, co może świadczyć o lokalnym stanie zapalnym lub niedokrwieniu. Istota pomiarów temperatury powierzchni ciała polega na porównaniu rozkładu temperatur symetrycznych struktur. Lokalizację stanów patologicznych ułatwia porównanie charakteru ukrwienia symetrycznych odcinków ciała.
Powstała mapa temperatur jest interpretowana graficznie. Każdej temperaturze przypisana jest inna barwa, w zależności od rodzaju barw, w jakiej przedstawiony jest termogram. W palecie kolorów tęczy najcieplejsze obszary przedstawione są w kolorze białymi i są to obszary oczu, nozdrzy, słabizny oraz korony kopyta. Chłodniejsze obszary: mięśnie szyi, grzbietu i zadu przedstawione są w kolorach od pomarańczowego i żółtego po zielony. Natomiast najniższe temperatury, przedstawione w kolorach niebieskich i czarnych, są w okolicach dolnej partii kończyn piersiowych i miednicznych. Zaletą kamery jest jej wyjątkowa czułość, która przekracza 10-krotnie czułość rąk ludzkich, dzięki czemu można wykryć stany podkliniczne zapalenia nawet do dwóch tygodni przed ujawnieniem się stanów klinicznych (jawnych) (Turner,1991). W związku z tym technika ta została uznana za niezmiernie wartościową metodę diagnostyczną w medycynie weterynaryjnej (Turner, 2001). Wiele publikacji potwierdziło możliwości użycia podczerwieni w badaniu zmian fizjologicznych i patologicznych dolnych partii kończyn oraz kręgosłupa. Struktury te bardzo często ulęgają kontuzjom u koni sportowych, będących w intensywnym treningu. Często powstaniom stanów patologicznych, np. kulawizny lub choroby grzbietu, towarzyszy wiele drugorzędnych czynników, które są niedopatrzone podczas pierwszej diagnozy i przyczyniają się do przedłużenia procesów rekonwalescencji. Badanie termograficzne potrafi odczytać i zlokalizować drugorzędne czynniki przyczyniające się do powstania kontuzji, a przez to osiągnąć kompletną diagnozę i przyspieszenie rozpoczęcia procesów rehabilitacji zwierzęcia.
Kamera termograficzna głównie znajduje zastosowanie w diagnozie:
– stawów, np. procesy zwyrodnieniowe stawów, zapalenie stawów,
– mięśni, np. stłuczenia, procesy zapalne,
– kości dolnych partii kończyn, np. ochwat, zapalenie okostnej,
– uzębienia, np. bóle zębów,
– kopyt, np. syndrom trzeszczki, balans kopyta, – zaburzeń neurologicznych,
– procesów rekonwalescencji,
– stanu zdrowia skóry,
– dopasowania siodła.
Zainteresowanie użyciem termografii do oceny stanu zdrowia konia staje się w Polsce coraz większe nie tylko w środowisku weterynarzy, ale również wśród hodowców, trenerów, jeźdźców i rehabilitantów. Popularność tej techniki wzrasta, ponieważ narzędzie to jest bezinwazyjne i przez to całkowicie bezpieczne dla badanego, a pomiary można wykonać w przyjaznym dla konia miejscu.
Metoda ta w środowisku kowali jest wykorzystywana głównie do zbadania zmian fizjologicznych lub patologicznych zachodzących w kopycie. Termografię wykorzystuje się tam do diagnozowania m.in. podklinicznego stanu ochwatu, syndromu trzeszczki oraz ropnego zapalenia kopyta (Turner, 1991). Na podstawie wyniku pomiaru podczerwieni kowale oceniają zbalansowanie kopyta, a także metodę i skutki kucia.
Zastosowanie termografii w hodowli i w użytkowaniu koni okazało się skuteczne przy diagnozowaniu zaawansowanej ciąży u klaczy. Za pomocą badania na podczerwień można w sposób nieinwazyjny określić stopień zaawansowania źrebności u klaczy od średnio (7. miesiąc) do późno (9. miesiąc) zaawansowanej (Bowers i in., 2009).
Inne możliwości zastosowania termografii w użytkowaniu i hodowli koni są związane z typowaniem wrażliwych koni na ukąszenie owadów z rodziny kuczmanów. U nadwrażliwych koni ukąszenie wywoływało objawy skórnego zapalenia skóry okolicy brzucha, co było widoczne na termogramach (Braverman, 1989). Kolejne badania potwierdzają skuteczność użycia termografii w monitorowaniu ran powstałych w wyniku noszenia gipsu na dolnej partii kończyny. Pierwsze powierzchniowe rany skórne zarejestrowano w obrazie termograficznym pomiędzy 18. a 31. dniem od założenia gipsu (Levet i in., 2009). Za pomocą tej techniki można też ocenić wartość sportową konia. Wykazano, że termogramy dokumentujące zmiany temperatur powierzchni ciała koni wskutek wysiłku mogą być przydatne w ocenie pracy poszczególnych partii ciała w użytkowaniu sportowym (Jodkowska, 2005).
W użytkowaniu sportowym termografia może służyć jako użyteczna diagnoza do kontrolowania prawidłowego dopasowania siodła. Poprzez badanie rozkładu temperatur grzbietu oraz siodła zaraz po jeździe można uwidocznić miejsca nieprawidłowego przylegania, wynikające z wadliwego dobrania siodła do grzbietu, np. dokładne zlokalizować punkty uciskowe siodła lub określić sposób rozłożenia ciężaru jeźdźca w siodle (Turner, 1991).
Termografia ma szczególnie istotne znacznie w przypadku koni sportowych, będących w intensywnym treningu. Uzyskanie jak najlepszych wyników w sporcie wiąże się często z przekroczeniem wytrzymałości fizycznych koni, co w konsekwencji kończy się poważną kontuzją i eliminacją konia ze sportu. Wczesna diagnostyka pozwala na podjęcie działań w celu uniknięcia stanów chorobowych, a także na podjęcie przez lekarza weterynarii właściwych zabiegów zmniejszających koszty leczenia. Natomiast badanie procesów przebiegu rekonwalescencji pozwoli ocenić lekarzowi weterynarii, trenerowi oraz zawodnikowi właściwy sposób trenowania konia.