Tekst i termogramy: Maria Soroko
Foto: Paulina Dudzik
Syndrom niskiej i wysokiej piętki jest częstym zjawiskiem. Potwierdzono, że ok. 60% koni wykazuje asymetrię wysokości piętek z tendencją niskopiętkową w lewej kończynie piersiowej.
Umiejętność zaobserwowania tego syndromu jest przydatna ze względu na konsekwencje, jakie niesie ze sobą różna wielkość kopyt. Jest to m.in.: zmiana postury konia, brak równowagi pracy mięśni, spadek wydajności sportowej i trudność w poruszaniu się przy zmianie kierunków. Może to też być przyczyną pojawienia się kontuzji. Syndrom polega na zróżnicowaniu:
- wysokości piętek i związanej z nimi zmiany skątowania stawu koronowego, pęcinowego, łokciowego i ramiennego w kończynach,
- kształtu prawego i lewego kopyta.
Różny kształt kopyt dotyczy wszystkich ras i typów użytkowych koni, w tym użytkowanych i nieużytkowanych sportowo. Różnica ta szczególnie często pojawia się w kończynach piersiowych, w rzadkich przypadkach również w kończynach miednicznych. Syndrom charakteryzuje się występowaniem kopyta sztorcowego z wysoką piętką i drugiego płaskiego – z niską piętką. Rzutuje to na niesymetryczne ułożenie stawów względem siebie i na różne kąty ich otwarcia.
Wystąpienie syndromu oznacza asymetrię w wysokości piętek, co wpływa na różnicę długości kończyn i na poziom zmian motoryki ruchu pracy konia. Różna wysokość piętek kopyt doprowadza do różnych długości pomiędzy kończynami piersiowymi, co powoduje zmianę kształtu górnej linii grzbietu i utrudnia prawidłowe dopasowanie siodła oraz wpływa na dosiad jeźdźca. W kopycie z niską piętką widoczne są zmiany w stawie koronowym, pęcinowym, łokciowym i ramiennym w porównaniu z przeciwną kończyną. Kąt otwarcia tych stawów powiększa się i kończyna z niską piętką zbliża się do pozycji pionowej, w przeciwieństwie do kończyny z wysoką piętką. Otwarcie kąta stawu ramiennego powoduje, że łopatka ustawia się w pozycji pionowej względem przeciwnej łopatki. Rotacja ta kształtuje uwypuklanie grzebienia łopatki oraz przebudowanie mięśni w tym obszarze (rys. 3). W miarę pogłębiania się asymetrii w wysokości piętek, zmiany w motoryce ruchu konia są coraz bardziej zauważalne.
Przyczyny występowania syndromu niskiej i wysokiej piętki
Geneza powstawania kopyt różnego kształtu może być związana z okresem źrebięcym, kiedy pasące się lub ssące źrebię wysuwa jedną z kończyn do przodu, opierając na niej większy ciężar. Po kilku tygodniach źrebię ma skrócone mięśnie jednej strony kończyny, tworząc kopyto sztorcowe w przeciwnej kończynie.
Innym powodem pojawienia się asymetrii kończyn jest skutek wystąpienia stanu patologicznego w górnych partiach ciała konia. Przykładem jest kontuzja w obszarze szyji, której bolesność powoduje oszczędzanie jednej z kończyn kosztem większego obciążania przeciwnej.
Ocena syndromu niskiej i wysokiej piętki
Oceny dokonujemy poprzez obserwację postury konia z odległości 2-3 m, z przodu, boku i tyłu kończyn, od kopyt w kierunku grzbietu. Koń musi stać na obciążonych czterech kończynach, na równym, płaskim podłożu, w pozycji dogodnej dla niego. Najlepiej obserwować konia po rozczyszczeniu (werkowaniu) kopyt przed podkuciem. Natomiast zmiany fizjologiczne spowodowane niesymetrycznym ustawieniem kończyn można monitorować poprzez zastosowanie metody termograficznej. Pozwala ona na jednoznaczne określenie obszarów objętych przeciążeniem lub zmianami patologicznymi. Ustawienie kończyn jest łatwo dostrzegalne w kontraście barw, który można uzyskać w obrazie podczerwieni.
- Kopyta Kopyto z niską piętką jest typem kopyta płaskiego o kształcie szerszym oraz większym w stosunku do kopyta z wysoką piętką typu sztorcowego (termogram 1).
Dodatkowo kopyto płaskie charakteryzuje się skośnymi ścianami puszki rogowej. Na skutek asymetrii kopyt występuje łatwo rozpoznawalne zróżnicowanie wysokości ułożenia koron kopyt względem siebie.
W miękkiej pęcinie kopyta niskopiętkowego oś kopytowo-pęcinowa jest ustawiona płasko. Kopyto przybiera kształt ostrokończysty (termogram 5). Obserwując kopyta od tyłu, można oszacować różnice w wysokości obu piętek (termogram 2). Asymetryczność kopyt powoduje zróżnicowane ich ukrwienia, co przedstawione jest na termogramach 3 i 4. Na termogramie 3 można zauważyć, że podeszwa kopyta niskopiętkowego wykazuje zwiększone ukrwienie podeszwy i strzałki w porównaniu do podeszwy kopyta wysokopiętkowego. Jest to związane z większym przeciążeniem kopyta niskopiętkowego.
- Staw pęcinowy Staw pęcinowy w kopycie o niższej piętce jest obniżony i cofnięty względem pęciny symetrycznej (termogram 5).
- Staw nadgarstkowy Wyznacznikiem różnicy asymetrycznego ułożenie stawów nadgarstkowych jest przyśrodkowy wyrostek rylcowy kości promieniowej. W kopycie o niższej piętce będzie on zawsze położony niżej (termogram 6).
- Staw ramienny Pozycja stawu ramiennego w kopycie o niskiej piętce jest obniżona. Zwiększenie kąta otwarcia stawu ramiennego wpływa na widoczne na zdjęciach (termogram 8) przesunięcie tego stawu do tyłu.
- Klatka piersiowa Kształt dolnej krawędzi klatki piersiowej jest nierówny (termogram 7).
- Grzbiet Obserwując grzbiet od góry na rysunku 3, można zauważyć, że łopatka po stronie kopyta z niską piętką jest ustawiona wyżej w stosunku do przeciwnej, tworząc charakterystyczne uwypuklenie. Zwiększenie otwarcia kąta stawu ramiennego spowodowało ustawienie łopatki w pionowej pozycji. W związku z tym łopatka po stronie kopyta z wysoką piętką wydaje się przesadnie przesunięta do tyłu.
Wpływ syndromu na dopasowanie siodła
Konsekwencją nierówno ustawionych łopatek jest zmiana kształtu grzbietu. Pionowe ustawienie łopatki powoduje przebudowanie mięśni, m.in.: czworobocznego, równoległobocznego i naramiennego, które przykrywają łopatkę. Asymetryczne wykształcenie mięśni utrudnia prawidłowe dopasowanie siodła. Przeciwna łopatka ma większy spadek, a siodło ma tendencję do przesuwania się w kierunku łopatki o pionowym ustawianiu. Ławki siodła wywierają nadmiernynacisk na jedną stronię grzbietu i zmniejszają kontakt z powierzchnią grzbietu po przeciwnej stronie. Asymetryczne zmiany wpływają na dosiad jeźdźca widoczny poprzez jego przekrzywioną miednicę i barki. W efekcie jeździec, który przez dłuższy czas dostosowuje swoją pozycję do asymetrycznego ułożenia siodła, może cierpieć na problemy zdrowotne związane z zwyrodnieniem kręgosłupa, ze stawem biodrowo-krzyżowym i kolanami.
Krzywy dosiad jeźdźca rzutuje również na trudności w poruszaniu się konia i przyczynia się do zwiększenia wystąpienia kontuzji wiązadła międzykostnego oraz doprowadza do bolesności stawu biodrowo-krzyżowego konia. Zaobserwowano też, że konie z syndromem niskiej i wysokiej piętki manifestują bolesność i przykurcz mięśni szyi i grzbietu.
Syndrom niskiej i wysokiej piętki wymaga jak najwcześniejszej diagnozy, aby zminimalizować jego konsekwencje w zakresie zmiany kształt grzbietu, rzutujące na użytkowanie sportowe konia.
Toteż syndrom ten jest wyzwaniem dla weterynarzy, kowali oraz jeźdźców w wyznaczaniu granicy tolerancji organizmu konia na asymetrię bez pojawiania się potencjalnych objawów patologicznych.
Leczenie syndromu niskiej i wysokiej piętki polega na zmniejszeniu wysokości piętki kopyta sztorcowego w celu eliminacji przeciążeń oraz przywrócenia prawidłowego przepływu krwi w kopycie z niską piętką. Zabieg ten powoduje zmniejszenie obciążeń kopyta płaskiego i umożliwia wzrost piętki. Poprzez odpowiednie korekty syndromu niskiej i wysokiej piętki praca kowala może w dużym stopniu pomóc koniowi, jak i jeźdźcowi.