W poprzednim numerze omówiona została realizacja stajni z izolacją cieplną. W tym numerze przyjrzymy się takim aspektom, jak oświetlenie i wentylacja w stajni oraz budowie stajni otwartych.
Tekst pochodzi z książki Heinricha Pirkelmanna
„Hodowla koni. Organizacja stajni i żywienie”,
Wydawnictwo RM 2010
Foto: Piotr Filipiuk
Oświetlenie
Konie potrzebują dużo światła dziennego, dlatego też budynek stajenny powinien być możliwie jasny. Jeśli nawet zwierzęta stojące w boksach mają swobodny dostęp do przystajennych padoków, stosunek otworów okiennych do powierzchni stajni powinien wynosić od 1/20 do 1/15. W obliczeniach nie uwzględnia się powierzchni drzwi na padok – w sytuacji, gdyby wszystkie były zamknięte, do stajni musi wpadać dostateczna ilość światła dziennego.
W stajni ocieplonej trzeba zamontować okna z szybami z dobrą izolacją termiczną, w przeciwnym razie pojawią się mostki termiczne oraz skroplina. W stajniach budowanych z materiałów lekkich zaleca się stosowanie świetlików wykonanych z przezroczystych płyt z tworzywa sztucznego lub z jednokomorowych płyt poliwęglanowych.
Okna powinny znajdować się dość wysoko, by do stajni mogło wpadać możliwie dużo światła. Taki montaż ogranicza też ryzyko zranienia się konia, gdyby doszło do zniszczenia okna. Jeśli okna znajdują się niżej, należy je zabezpieczyć kratami. Najlepsze oświetlenie w stajni dają liczne świetliki zamontowane na kalenicy. Minimalne natężenie sztucznego światła w stajni to 80 luksów.
Wentylacja
Jeden z podstawowych warunków sprzyjających zdrowiu konia to dostęp do świeżego i czystego powietrza. Dlatego też bardzo ważny jest mikroklimat w stajni, czyli temperatura i wilgotność powietrza oraz zawartość dwutlenku węgla (CO2), amoniaku (NH3), siarkowodoru (H2S) i kurzu. Sprawnie działająca wentylacja zapewnia stały dopływ świeżego powietrza do stajni.
Zalecenia dotyczące mikroklimatu w stajni, temperatury i wilgotności powietrza dotyczą jedynie pomieszczeń zamkniętych, z izolacją cieplną. Głównym zadaniem wentylacji jest odprowadzanie nadmiaru ciepła w miesiącach letnich, przy czym temperatura w stajni nie powinna być niższa niż na zewnątrz, ale może być wyższa o 3°-4°C. Tabela 1 podaje ilości świeżego powietrza (przy maksymalnej wilgotności 80%) potrzebne koniom, odpowiednio do ich ciężaru.
Latem, aby odprowadzić ciepło wytworzone przez jednego konia, w ciągu godziny musi nastąpić pięciokrotna wymiana powietrza o objętości 30–40 m3. Im więcej koń przebywa na powietrzu, tym ilości te są mniejsze. W zimie niezbędną objętość powietrza na konia oblicza się, mierząc ilość pary wodnej lub dwutlenku węgla, gdyż o tej porze roku wartości te są wskaźnikiem jakości powietrza w stajni. Im większa wilgotność lub zawartość dwutlenku węgla, tym wyższa koncentracja niepożądanych gazów oraz pary wodnej. Podana w tabeli ilość 35,70 m3 powietrza na godzinę na konia o wadze 500 kilogramów oznacza, że wystarczy jednokrotna wymiana powietrza w stajni w ciągu godziny.
Wymiana powietrza powinna następować z prędkością 0,2 m/s, lecz nie szybciej. Jedynie przy bardzo wysokich temperaturach dopuszcza się, by prąd powietrza był trzykrotnie szybszy.
Wentylacja grawitacyjna działa dobrze, gdy na jednego konia w stajni przypadają duże ilości powietrza. Wentylację mechaniczną stosuje się jedynie w budynkach o bardzo niskim stropie, gdy nie można dokonywać wymiany naturalnej. Instalację wentylatorów, która często jest związana ze skomplikowaną przebudową starych budynków, powinien przeprowadzać doświadczony specjalista.
Wentylacja naturalna, nazywana też grawitacyjną, odbywa się przez system otworów oraz kanałów nawiewnych i wywiewnych (rysunek 1) i działa na zasadzie naturalnej wymiany ciepłego powietrza na zimne (różnica gęstości) jedynie w stajniach z izolacją cieplną. Ciepłe powietrze unosi się do góry i opuszcza stajnię przez kanał wywiewny, jednocześnie robiąc miejsce na chłodne i świeże powietrze.
Najczęściej stajnie wietrzy się, uchylając okna. Przy dobrych warunkach pogodowych ciepłe, zużyte powietrze wydostaje się na zewnątrz przez górną część uchylonego okna, natomiast przez dolną część wpada świeże. Jednak niewielka odległość między otworami wywiewnymi i nawiewnymi utrudnia dobry przepływ powietrza przez budynek. Wymianę powietrza otworami okiennymi utrudniają też brak różnicy między temperaturą wewnątrz i na zewnątrz stajni oraz mocny wiatr. W takich sytuacjach konieczne staje się otwarcie drzwi i wietrzenie stajni, które jednak trudno jest kontrolować. Największym błędem jest równoczesne zamykanie okien w obawie przed przeciągami – wymiana powietrza w stajni staje się wtedy zupełnie niemożliwa. Lepszym rozwiązaniem jest wyjęcie okien z ościeżnicy, a w razie silnych wiatrów zamontowanie specjalnych siatek spowalniających ruch powietrza. Wznosząc nowy budynek, powinno się unikać wentylacji okiennej z uwagi na jej niedoskonałości oraz konieczność poświęcania czasu na jej obsługę.
W stajniach ze strychem można zastosować wymianę powietrza kanałem wentylacyjnym. Zużyte powietrze wydostaje się na zewnątrz izolowanym kanałem wyciągowym o minimalnej długości 4–5 m, który kończy się 0,5 m nad kalenicą nasadą wywietrznikową, tzw. deflektorem. Każdy z kanałów powinien znajdować się na środkowej linii stajni i odprowadzać powietrze z trzech podwójnych boksów, czyli z powierzchni liczącej około 100 m2. W zaplanowaniu i dobraniu kanału o odpowiedniej długości i średnicy zazwyczaj pomocny jest producent. Dzięki wbudowanej do kanału przepustnicy można regulować przepływ powietrza, co jest niezbędne szczególnie przy dużych różnicach między temperaturą w stajni a temperaturą na zewnątrz.
W stajni bez poddasza najlepiej zainstalować wentylację przez kalenicę. Świeże powietrze doprowadzane jest do budynku przez otwory nawiewne. Zużyte powietrze zostaje z kolei odprowadzone przez otwory wywiewne w kalenicy, przy czym pozytywny wpływ na cyrkulację powietrza ma dach o spadku 15–20 stopni. Otwory nawiewne i wywiewne powinny mieć tę samą średnicę, a ich wielkość zależy od liczby koni w stajni oraz od jej kształtu i wysokości. Dla stajni o wysokości 5–6 m i szerokości 10–12 m z dwoma rzędami boksów, każdy o szerokości 3 m, wystarczające są otwory wentylacyjne szerokie na 15–20 cm, znajdujące się po obu stronach budynku. Przezroczyste płyty przepuszczające światło, którymi pokryta jest kalenica, chronią otwory wentylacyjne, a tym samym wnętrze stajni przed opadami. Otwory wywiewne o wymiarze 8–10 cm powinny mieć osłonkę zapobiegającą wpadaniu do stajni deszczu lub śniegu, natomiast całkowicie zbędny jest montaż mechanizmu regulacji stopnia ich otwarcia. Jeśli jednak właściciel stajni zechce korzystać z mechanizmu regulacji przepływu powietrza, warto zamontować go w otworach nawiewnych.
Wentylacja pozioma polega na przepływie powietrza z jednej strony stajni na drugą wywołanym siłą wiatru. System ten stosowany jest jedynie w stajniach otwartych bez izolacji cieplnej, gdzie przy braku różnicy temperatur nie występuje ruch powietrza. W celu kontroli i regulacji ilości wpadającego wiatru do stajni zaleca się montaż specjalnych siatek, rolet lub zasuw z drewna albo przezroczystych płyt (na przykład poliwęglanowych). Siatki zapewniają przepływ powietrza o stałym natężeniu, natomiast ruchome rolety i zasuwy umożliwiają regulację wielkości otworu, a tym samym ilości wpadającego świeżego powietrza. Podczas upałów otwory mogą być całkowicie odsłonięte, natomiast w dni chłodne i wietrzne ich większa część powinna być zasłonięta, by powietrze dostawało się do stajni jedynie przez niewielkie szczeliny. Warto też w kalenicy zamontować otwory wywiewne, które odprowadzą zużyte, ciepłe powietrze zgromadzone pod dachem.
Stajnie bez izolacji cieplnej
Izolacji cieplnej zazwyczaj nie ma w stajniach otwartych, które dają koniom schronienie przed słońcem, wiatrem, deszczem i śniegiem oraz umożliwiają im bezpieczny odpoczynek. Z reguły zbudowane są z materiałów lekkich, jednak muszą spełniać te same wymagania co zamknięte stajnie murowane. Można w nich trzymać konie w boksach, jednak głównie sprawdzają się jako miejsce, w którym konie same decydują, czy chcą spędzać czas w stajni, czy na wybiegu. Zależnie od wielkości oraz lokalizacji budynek może mieć dach jedno- lub dwuspadowy. Istnieje też możliwość budowy stajni z modułów gotowych; dotyczy to zwłaszcza stajni o niewielkich rozmiarach.
Przy wznoszeniu konstrukcji nośnej stajen z boksami stosuje się wiele podpór. Z kolei budowa biegalni wymaga rozmieszczenia podpór odległych od siebie o co najmniej 12,5 m z uwagi na konieczność swobodnego poruszania się na jej terenie ciągnika oraz wykorzystywania budynku do rozmaitych celów. Wejścia zawsze powinny znajdować się na długiej ścianie stajni, dlatego należy zdecydować się na taką jej konstrukcję, która umożliwi to rozwiązanie. Od strony otworów drzwiowych powinien znajdować się podcień, dający koniom schronienie przed deszczem i jednocześnie umożliwiający im przebywanie na zewnątrz stajni.
W biegalni konie trzymane są na głębokiej ściółce, dlatego zupełnie wystarczająca jest posadzka wylana zwykłym betonem. Podpory i filary powinny mieć betonowe podmurówki liczące od 50 do 80 cm, które chronią je przed wilgocią pochodzącą ze ściółki. Ściana zewnętrzna może być wykonana z desek o grubości 24 mm. Wewnątrz stajni można zamontować poziome drągi uniemożliwiające koniom dostęp do ścian i ich ogryzanie.
W górnej części ściany powinien znajdować się rząd okien zapewniający dobre oświetlenie stajni. Zamiast okien można zamontować przezroczyste płyty z tworzywa sztucznego. Zamontowane na szynach i wyposażone w mechanizm pozwalający na ich otwieranie, spełniają funkcję otworów nawiewnych w systemie wentylacji poziomej.
W stajniach otwartych nie zaleca się montażu przezroczystych płyt na dachu, gdyż powodują jego nadmierne nagrzewanie. Takie płyty można za to z powodzeniem stosować jako pokrycie kalenicy. Stosunek powierzchni okiennych do powierzchni budynku jest taki sam jak w stajniach z boksami i wynosi od 1/20 do 1/15.
Deskowanie stropu stajni otwartej nie jest konieczne, lecz ma ono wiele zalet. Przeciwdziała nadmiernemu nagrzewaniu się dachu i zmniejsza ryzyko powstawania skroplin podczas wystąpienia nagłych różnic temperatur. Ważne jest, by zapewnić stały dopływ świeżego powietrza, nawet wówczas, gdy temperatura w stajni równa jest temperaturze na zewnątrz. Ewentualna różnica temperatur nie powinna przekraczać 3°C. Cieplejsze powietrze w stajni powoduje skraplanie się pary wodnej, która osadzając się na ścianach i stropie, prowadzi do niepożądanego wzrostu wilgotności powietrza i korozji konstrukcji.