Biofeedback w sporcie

Tekst: Marzanna Herzig
Foto: Piotr Filipiuk

Łukasz uwielbia jeździć konno. Codziennie z wielką radością przychodzi na treningi i bardzo się stara poprawnie wykonywać wszystkie ćwiczenia. Z całą uwagą słucha, gdy trenerka daje mu polecenia czy komentuje sposób wykonania ćwiczeń. Ale często mają miejsce takie sytuacje: trenerka np. mówi mu, jak ma najechać na treningowego oksera. Łukasz rusza, aby wykonać zadanie, ale – gdy galopuje po obrębie hali – dostrzega dwie koleżanki z klubu, kłócące się za parkanem. Podniesione głosy dziewczynek przykuwają jego uwagę. W rezultacie, gdy znajduje się już naprzeciwko przeszkody, kompletnie nie pamięta, co miał zrobić. No i – po rozpaczliwym skoku zakończonym zrzutką – dostaje od trenerki surową reprymendę za zepsucie prostego ćwiczenia. Łukasz naprawdę bardzo chce, żeby trenerka go chwaliła. Tymczasem najczęściej słyszy napomnienia: „Łukasz skup się wreszcie! Albo zaczniesz uważać, albo pakuj się do domu!”. Także rodzice Łukasza często słyszą, że jest rozkojarzony, nie uważa, czasami wielokrotnie powtarza te same błędy. A co najgorsze, Łukasz wciąż nie może zrobić dobrego wyniku na zawodach. Także podczas startu, gdy dostrzeże coś lub kogoś poza parkurem, dekoncentruje się i popełnia błędy. A tak bardzo chce być skoncentrowany!

Problem, z którym zmaga się Łukasz i jego rodzice, znany jest wielu innym dzieciom i ich rodzicom. Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego tracimy tak wiele możliwości, robiąc coś, na czym nam zależy, bo naszą uwagę odciągają jakieś nieważne, bieżące zdarzenia? Można przytoczyć dwie podstawowe przyczyny:

– Jesteśmy istotami zarówno celowymi – czyli naszymi zachowaniami kierują cele, które świadomie przed sobą stawiamy (Łukasz chce być mistrzem Polski w swojej kategorii), jak i (a czasem przede wszystkim) reaktywnymi, bo nasze zachowania są odpowiedzią na bodźce działające na nas zarówno z naszego wnętrza, jak z otoczenia zewnętrznego (Łukasz podczas treningu reaguje na obecność innych osób na hali).

– Uwaga jest procesem, który ma określone możliwości i którym kierują konkretne zasady (na temat uwagi kilka artykułów znajdzie Czytelnik we wcześniejszych numerach „Koni i Rumaków”). Co oznacza, że – gdy jej zasoby są czymś zajęte – uwaga nie radzi sobie z kontrolą bardziej złożonych działań, jak np. prowadzenie konia do przeszkody.

Technika biofeedback jest niezwykle skutecznym sposobem prowadzenia prawidłowej pracy nad kształtowaniem uwagi. Przypomnę, że działanie techniki biofeedback, jak zdefiniowane to zostało w poprzednim artykule, „polega na dostarczaniu ćwiczącemu informacji zwrotnej (z angielskiego „feed back”) o przebiegu i parametrach wybranych funkcji fizjologicznych jego organizmu (stąd biofeedback), dzięki czemu staje się on świadomy przebiegu tych funkcji i może się nauczyć je kontrolować”. Informacje te dotyczą takich funkcji, jak: temperatura ciała, napięcie mięśni, częstotliwość i głębokość oddychania, zmiany będące wynikiem aktywności autonomicznego układu nerwowego, aktywność mózgu. Zajmiemy się najpierw działaniem systemu EEG-biofeedback. Jest to metoda służąca do nauki regulowania pracy mózgu poprzez wykonywanie zadań, w czasie których ćwiczący uzyskuje na bieżąco informacje o skutkach podejmowanych wysiłków, czyli np. o tym, czy jego mózg prawidłowo skupia się na aktualnym ćwiczeniu. Nasz Łukasz, którego dążeniem jest utrzymywanie koncentracji podczas treningów, a który wraz z trenerką i rodzicami być może wypróbował już wiele różnych sposobów, nie uzyskując upragnionego rezultatu, ma ogromną szansę na sukces, gdy skorzysta z możliwości, jakie daje w tym zakresie EEG-biofeedback. Jego praca będzie wyglądała następująco: po wyjaśnieniu, na czym polega ta technika (aby wiedział, co ma robić, miał poczucie bezpieczeństwa i chętnie uczestniczył w ćwiczeniu), zostanie połączony z aparaturą za pomocą dwóch elektrod, które zostaną przyklejone do określonych miejsc na głowie. Te elektrody będą wyłącznie odbierały wybrane sygnały wysyłane przez pracujący mózg (w tym wypadku fale, które mózg emituje w stanie, który nazywamy koncentracją), a w żaden sposób nie będą go stymulowały. EEG-biofeedback jest więc techniką całkowicie bezpieczną i przyjemną dla osoby ćwiczącej. Następnie Łukasz będzie obserwował na ekranie komputera pewną grę, w której będzie miał powodować określone zmiany wyłącznie dzięki pracy swego umysłu. Za każdym razem, gdy będzie pracował prawidłowo, będzie widział efekty na ekranie, a ponadto będzie zyskiwał punkty tak samo, jak w zwykłej grze komputerowej. Natomiast – w odróżnieniu od gier – nie będzie tracił zdobytych punktów. Gdy stan jego umysłu nie będzie stanem koncentracji, po prostu nie będzie mu punktów przybywało. W ten sposób Łukasz będzie się uczył odpowiednio pracować, ale także „czuć swoje skoncentrowanie”, czyli rozpoznawać, kiedy naprawdę jest skupiony na tym, co aktualnie robi, na zadaniu, które chce dobrze wykonać. Po odbyciu cyklu treningów z wykorzystaniem aparatury EEG-biofeedback, gdy Łukasz z coraz większą łatwością będzie uzyskiwał coraz lepsze rezultaty – czyli wtedy, gdy nauczy się własną wolą wprowadzać swój mózg w tryb koncentracji na zadaniu – zaczną być widoczne pozytywne zmiany także w jego zachowaniach na treningach i podczas startów. Łukasz będzie utrzymywał skupienie na wykonywanym ćwiczeniu czy przejeździe startowym nawet wtedy, gdy zauważy jakieś wydarzenie na obrzeżach hali czy parkuru.

Ta umiejętność przyda mu się także w wielu innych działaniach związanych z uprawianym sportem, jak np.: w pakowaniu się przed wyjazdem na zawody (aby zabrać wszystko, co potrzebne); w oglądaniu parkuru przed startem (aby dostrzegać specyfikę poszczególnych przeszkód i słyszeć uwagi trenera) czy przygotowaniu się do startu po wjechaniu na parkur lub czworobok (aby poczuć się „tu i teraz”, osiągając stan gotowości do startu). Jeśli Łukasz jest jeszcze uczniem czy studentem, umiejętność koncentrowania się umożliwi mu także lepszą naukę. Jeśli natomiast jest człowiekiem pracującym, ta umiejętność podniesie jego skuteczność zawodową. Dobre skupienie jest pożądane również podczas wykonywania różnych, zwykłych, codziennych czynności. Nierzadkim problemem dla trenujących jest „zostawienie problemów w szatni”. Najczęściej ktoś, kto w danym dniu popełnił jakiś błąd lub poniósł szkodę przez własny brak uwagi, rozpoczynając trening, nie potrafi „zresetować” sobie pamięci i przełączyć się na treningowy tryb funkcjonowania. Emocje i myśli związane z tamtym wydarzeniem pozostają w nim aktywne i co jakiś czas zaczynają dominować. A tego rodzaju stan nie sprzyja dobrej pracy na treningu, gdyż powracające emocje i myśli o wydarzeniu powodują chwilowe luki w skupieniu, a te skutkują albo popełnianiem niewymuszonych błędów, albo dawaniem niezamierzonych sygnałów wierzchowcowi.

EEG-biofeedback jest metodą, z którą sportowiec może zacząć pracować w każdym wieku, a także w dowolnym momencie swojej kariery czy przygody sportowej. Daje ona ponadto możliwość pracowania także nad innymi, istotnymi dla skutecznego realizowania zadań i postawionych przed sobą celów, aspektami psychiki, np.:

– jeśli ktoś ma skłonność do pewnego rodzaju „uciekania w marzenia” w sytuacjach, w których nie radzi sobie z zadaniem. Na przykład, gdy jakiegoś elementu treningowego nie może zrobić dwa-trzy razy z rzędu, w jego wyobraźni pojawiają się obrazy, „jakbym to mógł/mogła zrobić doskonale”, skutkiem czego nie skupia się na bieżącym wykonaniu i kolejny raz popełnia błąd. EEG-biofeedback pokazuje te stany w formie obrazka, na którym ćwiczący dokonuje pożądanych zmian i tą drogą stopniowo uczy się opanowywać swoją skłonność;

– jeśli ktoś ma problem z odpowiednim zaangażowaniem się w trening lub start, często jest zbyt „wyluzowany” i nie potrafi zmienić tego stanu. Zbytni spokój psychiczny oznacza za niskie pobudzenie całego ustroju, co uniemożliwia dobrą pracę na treningu czy osiągnięcie „gotowości startowej”. Dzięki pracy z EEG-biofeedback można nauczyć się silniej angażować w bieżące zadanie, ucząc się, które sposoby przynoszą rzeczywiste rezultaty.

Bardzo wiele pożytku mają ponadto sportowcy korzystający z EKG-biofeedback, czyli systemu, który rejestruje zmiany pracy serca będące odpowiedzią na stresujące sytuacje. Nasze serce błyskawicznie reaguje na każdy, nawet minimalny wzrost pobudzenia układu nerwowego, a silne stresy szczególnie niekorzystnie wpływają na jego pracę i zdrowie. Rzecz w tym, że w codziennym życiu nie potrafimy rejestrować tych zmian. Orientujemy się dopiero wtedy, gdy serce zaczyna zdradzać niepokojące objawy, jak np. arytmiczne bicie lub kołatania. A wtedy trzeba się już leczyć. W sporcie opanowanie reakcji nadmiernego stresu nabiera dodatkowego znaczenia: jest warunkiem dobrego startu. Niestety, najczęściej młodzi zawodnicy, którzy starają się jakoś radzić sobie samodzielnie ze stresem, uczą się jedynie blokować dopływ do swojej świadomości sygnałów o przeżywanym napięciu. Efekt jest taki, że zawodnik w odbiorze innych wygląda na całkiem spokojnego, ale podczas startu nie jedzie tak, jak na treningu, popełnia tzw. głupie błędy, które są wynikiem działania przeżywanego przez niego, ale zablokowanego stresu. EKG-biofeedback, tak jak EEGbiofeedback, także polega na pracy z planszami graficznymi (oraz efektami dźwiękowymi), w których – wchodząc w stan rzeczywistego zrelaksowania – ćwiczący uzyskuje miłe dla siebie efekty. Program nie daje się oszukać, więc zmiany nie pojawiają się dlatego, że ćwiczący bardzo tego chce czy udaje przed sobą (tak jak się nauczył), że nic się z nim nie dzieje. EKG-biofeedback pokazuje rzeczywisty tryb pracy serca i natychmiast rejestruje wszelkie zmiany. Ponieważ na ćwiczącego nie jest wywierana żadna presja, dzięki temu może spokojnie, w swoim tempie nauczyć się, kiedy naprawdę osiąga spokój, jak się wtedy czuje, jakie myśli sprzyjają stanowi odprężenia. W miarę opanowywania tej umiejętności coraz szybciej osiąga coraz lepsze rezultaty podczas pracy z programem, a – co najważniejsze – umiejętność ta zaczyna pozytywnie wpływać na jego funkcjonowanie sportowe. Oczywiście opanowanie stresu ułatwia działanie we wszystkich innych dziedzinach życia, dlatego warto rozpocząć ćwiczenie z myślą o sporcie, a korzyściami cieszyć się w szerokim zakresie.

Shopping Cart
Scroll to Top